Garaikidearen eta tradizionalaren arteko mugetan

Bi Harriz Lau Xori jaialdiak hemengo bi dantzari elkartu ditu joan den astean Miarritzen. Mizel Theretek Dorrea bakarkako lana estreinatu du. Hamar urte «sukaldean bakarrik dantzatuz» iragan eta, hark dioen bezala erdi irriz, 50 urte bete eta igo da berriz taula gainera. Adinaren zabaltasuna lagun, euskal kulturarekin duen harremana aztertzen du sorkuntza horretan. Asier Zabaletak, berriz, Ertza konpainiarekin irailean estreinatu lana ekarri du Lapurdira: Bihar jaio nintzen. «Ohitura zaharretatik irekitzen den ate berri bat» izatea nahi du, «euskal dantzekin beste norabide batzuetan abiatzea».

Bi koreografoek dantza garaikidea deitzen den mundu zabal horretako bi ikuspuntu ekartzen dituzte. Bi adin, bi esperientzia, bi begirada, Miarritzen kafearen tenorean elkartu direnak. Biak euskal dantzarekin sartu dira dantzaren munduan. Euskal dantza tradizionalaz eta garaikideaz solastatzeko parada izan da hitzordua. Bi lan horietan euskal dantzak ere bere lekutxoa baitauka, nahiz eta ez horretan mugatu. Mugak, preseski, biek partekatzen dituzten kezkak dira. Asier Zabaletak modernitatearen eta tradizioaren arteko mugak jorratu izan ditu Bihar jaio nintzen-en: «Hain urrun dauden tradizioa eta modernitatea elkartu eta mugak ez daudela hain argi erakutsi nahi nuen lan horretan. Batak bestearen beharra duela bizitzeko».

Daukagunarekin jostatuz

Modernitatearen esklusibitate hori zalantzan eman nahi izan du: «Badirudi modernoa izateko modu batera jantzi behar dela, ez dakit zer entzun behar dela. Askotan, niretzat behintzat, daukagunarekin bide berriak bilatzea jadanik modernoa izatea da. Niretzat modernoena nire ama da, 73 urterekin edozein gauza onartzen duelako. Bizitako guztiarekin, bere esperientzia eta transmisio guztiarekin. Moderno izatea muga horiekin jolastea da. Tarte horietan irekitzea, konplexurik gabe, beldurrik gabe eta beti errespetuz, bata edo bestearen ezaugarriak errespetatuz».

Mizel Thereten iritziz, ikuspuntua da garrantzitsua: «Euskal dantza material bat da, beste edozer gauza bezala. Zein ikuspegitatik landuko dugun, horrek eginen du dantza arras garaikidea dela ala arras zaharkitua. Ikuspegi hori subjektiboa da. Baina badira erabiltzen ahal diren tresna batzuk». Kontrapuntuaren kontua, adibidez: «Euskal dantza tradizionalean soinu bakarra da. Gehienetan, musika bakarra eta denek berdin. Musika berarekin eta urrats berekin baina kontrapuntua ekarriz, dantzariek ez dute batere gauza bera eginen. Hori da beste ikuspegi bat ekartzea. Nire ustez, kontrapuntua erabiltzea idazkera garaikidea da». Indibidualitateekin jolastea: «Zaila zaigu ni erratea. Alta, nartzisismorik gabe, baina inportanta da ni hori». Uzkurtasuna sentitzen du hemen Theretek dantza garaikideari begira.

Uzkurtasuna, eta hor ere, mugak, hausturak: «Euskal Herrian haustura anitz daude, euskaldun, ez-euskaldun, politikan, kulturan... Dantzan ere, tradizionala eta besteak. Haustura horiek zinez arranguratzen naute. Nire azken obra honetan, amildegi horiek gainditzen ahalegintzeko gogoa ukan dut. Dantza garaikidea egiten dut, baina aldi berean nire kulturaz interesatzen naiz. Nahiko nuke dantza garaikidekoak lan horren ikustera etortzea. Eta, aldi berean, hemengo kulturaz interesatzen direnak ere, dantza garaikidea den zerbait ikus dezaten». Zalantza horien guztien erdian, gorputzak zer hausnarketa ekar dezake? Hizkuntzatik haratago, gorputzen arteko mintzairak teorian errazago izan beharko luke: «Bai, hala izan beharko luke. Baina, aldi berean, gaurko munduan dantza, gorputza mintzaraztea, arrunt anakronikoa da. Objektuz inguratuak gaude beti. Sakelako telefono, ordenagailu edo beste», damutu da, beste behin, Theret. Ezberdina denaren ulertzeko ez gara gehiago gai nonbait, Zabaletaren ustez: «Beti informatu, informatu. Abiadura laster hori baino emekiago doan proposamen bat egiten baduzu, beste denbora bat erabiltzen baduzu, publikoa enoatuko da. Ez da gehiago ohitua. Horren aurka joatea oso zaila da»

Baina bada aterabiderik, Thereten ustez: «Gorputza deuseztatzen den mundu honetan dantzatzen segitzea erresistitzea da. Mugimenduaren artean sinesten dut nik, hitzak gainditzen ahal dituelako. Interpretazio bat baino gehiago eskaintzen dizkigu dantzak».