Euskal kultura presondegiko ziegetan sartzen denean

Baionako presondegian daudenek euskal kulturaren «bisita» jaso dute joan den astean. Uztailaren 6, 7 eta 8an Euskal Kultur Erakundeak euskal musika eta dantza ardatz izan dituen hiru tailer proposatu dizkie izena eman zuten presoei. Bilaka dantza kolektiboa eta Xabi Etcheverry zein Paxkal Irigoien izan dira tailer horien eramaileak.

Baionako presondegian, sukaldaritza, hip-hop edo marrazkigintzari buruzko tailerrak ohikoak dira, baina orain arte euskal kultura ez zen ziegen beste aldera pasa. Presoen gizarteratzearen alde lanean ari den SPIP zerbitzuak tailerrak antolatzeko gonbidapena luzatu zion EKEri. Eta honek, begiak hetsirik proposamena onartu zuela kontatu du Maia Etchandy EKEko kultura bitartekaritzaren arduradunak. Proiektua, berez, 2020 gauzatu behar zen, baina krisi sanitarioa dela eta, 2021era gibelatu behar izan dute.

Horiek horrela, iragan astean, dantza, musika eta biak batera uztartu dituzten hiru tailer antolatu dituzte. Oraindik ere laugarren bat antolatzea falta da. Azken honek euskal kulturari buruzko hitzaldi forma hartuko du eta nahiz eta data finkorik ez izan, udazkenean iraganen litzateke.

Bi orduko tailerrak izan dira eta 5-8 bat presok parte hartu dute bakoitzean. «Giroa berezia da. Presondegira sartzeko erritual asko pasa behar dira: ateak ireki, hetsi… Baina tailerra plantan eman ondotik, bikain pasa da dena», aipatu du langileak.

Hain zuzen, presondegira sartu ahal izateko tailerrak eskaintzeko, hainbat baldintza bete behar izan dituzte kanpotik etorritakoek. Hala nola, zigor bilduma garbia izan behar zuten, eta tailerretan erabilitako materiala zehazki zerrendatu behar zuten.

Maia Etchandyk dantza tailerrean parte hartu du eta bertan zeuden presoak «oso motibatuak» zirela dio. Txetxeniarrak, frantsesak, espainiar nazionalitatekoak… presoak herrialde ezberdinetakoak dira eta horrek ere tailerra aberastu du. Dantzen jatorriaren berri izateaz gain, presoek euskararekin harremana izateko parada izan dute. «Pausuak euskaraz kontatu dituzte eta mapa baten bidez, Euskal Herriko nondik norakoak ere ezagutu dituzte», dio. Jokoan sartuta, bi makil-dantza ikasi dituzte eta batzuk ere fandangoa ikasteko gogoz gelditu dira.

Motibazio bera sumatu du Xabi Etcheverry musikariak Paxkal Irigoienekin batera eskaini duen musika ikastaroan. «Gure helburua zen haiek izatea tailerraren eramaileak. Beren nahietatik abiatu nahi genuen eta arrunt lortu dugu», azpimarratu du.

Sorotan Bele, Ruper Ordorika, Gatibu… euskal musika hurbilarazi diete «baikorki» bizitako eta «gizatasunez oso polita» izan den esperientzia horretan. Bertan musika jo eta nahasteko materiala zutenez, presoen artean zegoen andaluziar batekin ere eskuak elkar joz perkusioa egitea lortu zutela dio. «Kontent ziren eta parte hartzeko gogoz», gehitu du.

Euskal kultura zabaldu

Ez da lehen aldia Xabi Etcheverryk Baionako presoekin elkar trukatzeko aukera duela. 2017an, Paxkal Irigoienen «Kontsumo produktu» diskoa presondegian aurkezteko parada izan zuelako. Garaian, zortzi bat musikarik kontzertu bat eskaini zieten Baionako presoei. Hala ere, esperientzia berria izan ez bada ere, berriz joateko gogoz dagoela aitortu du.

Maia Etchandyrentzat, ordea, lehen aldia zen presondegi batean sartzen zela. «Presondegiaren ondoan bizi naiz eta berezia izan da sartzea eta mundu ezezagun horren kodeak ikustea. Ez da toki eroso bat, baina tailerra abiatuta dena ongi joan da. Biziki hunkitua nintzen eta gogoa dut berriz joateko. Esperientzia polita izan da», aitortu du.

Presoentzat Euskal Herriko bizia eta lurraldea ezagutzeko aukera paregabea iruditzen zaio. Hori baita hain zuzen, EKEren helburua eta misioa. Euskal kultura lurralde osoan zabaltzea eta publiko guztiengana hurbiltzea. «Presondegia gure lurraldeko egitura bat da eta horrelako tailerrek beste publiko batengana joatea laguntzen dute», dio.

Lehen aldia da EKEk tailerrak antolatzen dituela, baina bere presentzia presondegian ez da berria. Etchandyk azaldu duenez, 2020an, euskal erakundeak liburu elebidunak eskaini zizkion presondegiko liburutegiari, eskaintza aberasteko xedez.

Askatasunean bizi direnek bezala, presoek ere kultura kontsumitzeko beharra dute. «Kanpoko biziarekin lotura bat ahalbidetzen die», uste du Maia Etchandyk. Azken finean, airea kasik sartzen ez den gune horretan, euskal kulturaren ezagutzeak «haize bolada bat eman die».