Donibane Garaziko Libertimendia

Joan aurretik, eta zerbait jakin nahian, Antton Lukuk www.dantzan.com delakoan idatziriko artikulu interesgarriak irakurri nituen. Horrela jakin nuen Baxenabarreko inauteria bi zatiz osaturik zegoela: Santibate edo Martin Beltza eta Libertimendia. Lehena neguaren agurra omen da eta bigarrena udaberriaren etorrera igartzen duena.

Donibane Garaziko inauteriaz gain Donapaleukoa ere aski ospetsua da. Herri bakoitzak bere datak ditu eta Donibane Garazik aurten otsailaren 4an, ostiralarekin, ospatu du Santibate eta martxoaren 6an, igandearekin, Libertimendia. Santibate delakoan, zirtzilak etxez etxe eta karrikaz karrika ibili ziren kantuz eta bertsoz , zerriki eske. Zirtzilek neguaren garaipena ekartzen digute gogora.

Nik, martxoaren 6an, Libertimendia izeneko ekitaldi ederra ikusi nuen. Erran beharra dago inauteri hau erdi galdurik egon dela luzaz, eta Donibane Garazin duela hiruzpalau urte Garaztarrak dantza taldearen eskutik berpiztu dela. Goizeko hamarretan Senper karrikaren goiko aldean biltzen hasi ziren kabalkadan parte hartu behar zuten neska-mutilak. Karrika honen izena bertan bizi ziren gaskoien deituratik omen dator, nahiz eta azken urte hauetan Espainiako karrikaz birbataiatua izan den. Bada beste karrika bat Nafarroako karrika deitzen dena. Izen berri hori ez dut biziki maite, eta Senper Karrika, betiko izena egokiagoa delakoan nago.

Hamarrak eta laurdenean hasiera eman zioten kabalkadari. Zaldizkoak hasieran bidea zabaltzen. Makilaria gero makila behin eta berriro dantzatuz, airera indar handiz jaurtikiz eta lurra ukitu aitzin trebezia handiz berriro eskuan jasoz. Zapurrak ondoren, zurezko aizkorekin eta kapelu militar handi bereziekin. Ondoren neska itxura duten bi ziganteak eta hauen gibeletik banderariak. Ezkerrekoak euskal ikurrina zeraman eta eskuinekoak Arrano Beltza ederra. Soinulariak gero eta hauekin batera bolanta izeneko dantzari trebeak. Bukaera aldean, Santibate egunean zerriki biltzen aritu ziren zirtzil bihurriak. Azken hauek zuhaitz adaxkak eramaten zituzten eskuetan eta horiekin bidean topatzen zituztenak zirikatzen aritu ziren.

Bidean zehar, bolantak ohiko dantzetan aritu ziren: Hegi, Mutxikoak, Xibandriak, Ostalersa, Dantza luze, Euskaldunak eta Sorginak… Hauen jantzia sobera ederra zen, zuria, koloretako xingolez apaindurik, eta buruan ttuntturro luze eder bat. Kapelu hauek ere koloretako xingolez edertuak ziren, eta aurreko aldean ispilu karratu batez hornituak.

Horrela ibili ziren herri zaharreko karriketan barrena, eta 11,30ak adera, herriko etxetik gertu den zabaldian, errepide erdian, Zuberoako maskaradaren antza zuen antzerki edo parodia luze bat jokatzeari ekin zioten. Jendea pertsonaien inguruan pilatu ziren eta hortxe, kalea betetzen zuen jendearen artean iñaute-antzezlana jokatu zuten. Gai ugari izan baziren ere, aipatzekoak dira Asiatik etorri zaigun liztorra eta Ipar Euskal Herriko azken bertso lehiaketaren gorabeherak aipatzen zituztenak. Irri egiteko orduan zuberotarrak aipatzen zituzten behin eta berriro, Zuberoan biarnesekin egiten duten antzera. Parodia hiru zatitan banatu zuten, eta tarte horietan Eki Erramundegi eta Gilen Iribarren bertsolari gazteak ederki aritu ziren bertan geundenon loriarako, baita tarteka bolantak ere ohiko dantza ederrak eskainiz.

Ordu-bat eta erditan lagun arteko bazkaria Donazaharreko kultura-gelan. Hortik aitzina kantuak eta dantzak Mispirarrak taldearekin. Bazkari eder baten ondoren, makilariak hasi ziren ohiko dantzarekin. Oraingoan, hiru makilari aritu ziren, kabalkadan aritu zena, bigarren mutil gazte bat, eta zazpi urteko Ellande Larralde mutiko bizkorra. Makilariek badute segida, bai! Gero, banakoak, fandangoak, zortzikoak, dantza-jauziak… euskal kantuak nonahi eta noiznahi…, ohiko euskal besta. Arratseko azken orduetan hor jarraitzen zuten dantzaz eta kantuz.

Bazkarian adin guztietako jendea bazen ere, arratseko dantzetan gazte-gazteak ziren gelditu zirenak, hemezortzi eta hogeita hamar urte tartekoak gehien-gehienak. Nik, nire berrogeita hamalau urterekin, zahar samarra ikusten nuen nire burua gazte haien artean. Eta horrek, nolabait, poza piztu zidan bihotzean, garbi ikusi bainuen euskaldunon geroa gazte euskaltzaleen eskuetan dagoela. Belaunaldi berriek euskaltasunaren eta euskal kulturaren lekukoa jaso dute eta helmugara eramateko asmo suharra daukate.