Dantzan atzerrian

Jaialdiz jaialdi eta emanaldiz emanaldi euskal folklorea lau haizetara, etxean nahiz atzerrian, zabaltzen eman dute uda. Abarkak, zapiak, ezpatak eta jantzi dotoreenak harturik abiatu ziren, koreografia hutsa ez ezik eurak ere mintzatzen baitira gure kultura eta ohiturez. Hungria, Belgika, Holanda... hamaika herrialde eta beste hainbeste bizimolde ezagutu dituzte; eta adiskide mordoa egin. Udako bidaiok lanean gogor jarraitzeko gogoa berritzen diete euskal dantza taldeetako kideei, zalantzarik gabe. Aberasgarria da elkartrukea eta aberastuta itzuli dira.

Trebeska, egiatarrak

Ez da hiriko dantza-talderik zaharrena; baina, Trebeskak bere lekua aspalditik egina du euskal folklorearen panoraman. Hungarian izan dira aurten eta Laia Varela zuzendariorde eta dantzariaren arabera, harrera «bikaina» izan dute.

1976. urtean sortu zen taldea, Egiako Xabier Elkartearen baitan. Hasiera-hasieratik Euskal Herriko dantza herrikoiak berreskuratzea hartu zuten erronkatzat, beti ere ohiturak agintzen duen egokitasunez eta janzkerari ere merezi duen neurrian erreparatuz. Bide horretan elkartu dira 16 eta 30 urte bitarteko 60 bat lagun ¬dantzariak¬ eta beste hamar bat musikari.

Hungariara, ordea, 33 besterik ez ziren joan. «Szeged izeneko hirian izan gara, oso gune garrantzitsua da inguru hartan -dio Varelak- eta uda folklore jaialdiz betetzen dute; bata bestearen atzetik». Abuztuaren 7tik 11ra bitarte izan ziren Trebeskakoak han eta hiru emanaldi ezberdin eskaini zituzten. Varelak sei urte daramatza helduen taldean eta lau aldiz izan da atzerrian. «Esperientzia paregabea da; taldea ezagutzera ematen dugu eta, gainera, oso harrera ona du gure folkloreak».

Kolore eta mugimendu aldetik beste herrialde batzuetakoak baino apalagoak izan arren, euskal-dantzek ikusleen arreta erakartzen dutela sumatu du Laia Varelak: «Harrigarria iruditzen zaie mutilek hanka goraino altxatzea edota edalontzi baten gainean dantza egiteko gai izatea». Noiz edo noiz, despistaturen batek galdetu izan die kriskitinak eta peinetak non ote dituzten baina, gainerakoan, «eukal folklorea ezaguna eta estimatua da atzerrian».

Kresala, Parte Zaharrekoak

1975az geroztik urtero egin duten moduan, aurten ere atzerrira irten dira Kresalakoak; Holandako Zeend Desas Van Gent herrixkara, hain zuzen. Bi urtean behin egiten dituzte han tankera honetako jaialdiak eta, Faustino Aranzabal Kresala dantza-taldeko zuzendariak dioenez, herritarrak buru-belarri murgiltzen dira. Uztailak 22tik 27ra bitarte izan ziren bertan, Ukraina, Txina, Hungaria, Senegal eta beste hainbat herrieldetako dantzariekin batera.

1968an Gene Yurre dantzari eta koreografoak sorturiko euskal dantza taldeak eredu aitzindaria finkatu du folklore produkzioan antzerki kodea txertatuz. Egun klasikotzat jotzen diren ikuskizunak ¬iruleak, maskaradak¬ lantzen hasi ziren baina euren eboluzioan zaharberritzea izan dute ardatz, jatorrizko oinarriak eskema garaikideetara egokitzea, alegia.

Finlandian, Kroazian, Suizan, Alemanian... izan dira eta, aurten, Holandan. «Gonbidapen pila jasotzen dugu urtero eta ezinezkoa zaigu guztiei erantzutea», aitortu du Aranzabalek. «Jaialdiaren duintasunari , tratuari eta, batez ere, dantzarien agendari erreparatzen diogu bat edo beste aukeratzeko». Ikasleak baitira gehienak.

Sokadantzan ikuskizuna eraman zuten Herbehereetara, «1998an birsortu genuen, enkarguz, Montignaceko jaialdian aritzeko», azaldu du Aranzabalek. Bost bider ¬bakoitza ordu eta erdikoa¬ eman zuten eta publikoaren erantzunarekin oso pozik itzuli dira: «Jendeak gustu handiz eta pasioz jarraitu ditu emanaldiak».

Bi zentzutan aberastu direla uste du Faustino Aranzabalek: «Atzerrira irteten garen bakoitzean gure burua kokatzen dugu kanpoaldean eta, gainera, euskal kulturaren zati bat modu duinean aurkezteko parada izaten dugu. Bestalde, jende eta ohitura berriak ezagutzea beti izaten da interesgarria».

Euskal Herrian barna ere ibili dira udan dantzan; baina, gogoa datorren urrian jarria dute dagoeneko. Sorreraren 40. urteurrena ospatuko dute orduan eta, Aranzabalek aurreratu duenez, egitasmo berezia dute esku artean, bero-bero.

Eskola, haurrak zorteko

Eskolaren kasuan, taldeko txikienak izan ziren zorioneko abuztuan, Belgikan egon baitziren astebetez. 30 urteko harreman estua dute Izegen herriko folklore taldearekin eta sei urtero behin egiten dute trukea.

1940an egin zuen Koruko Ama Birjinaren Scholla Cantorum-ek bere lehenengo agerpena, gerora Koruko Ama Birjinaren Eskola ¬Eskola¬ izena hartu zuena. Hasieran eliza musikaren arloan jardun ziren baina 50ko hamarkadatik aurrera ekin zion dantza-taldeak emanaldiak eskaintzeari, abesbatzarik gabe alegia, eta beti euskal gaitan oinarrituriko koreografiak landuz. Gainerako guztiek bezalaxe, Eskolakoek ere gaztetxoenei zuzenduriko dantza-eskola dute eta hain justu azken hauek dira Izegenen beso eta hankak astintzen aritu zirenak.

«Zoragarria da adin ezberdineko hogeita bost ume bat eginda ikustea». Nagore Ugaldebere Eskolako umeen taldeko arduradunaren hitzak dira. 9 eta 17 urte bitarteko hogeitabost dantzari, lau musikari eta beste lau arduradun izan dira Belgikan eta taldekideen arteko harremanak izugarri sendotu direla dio Ugaldeberek: «Geurea den zerbait ezagutzera emateaz gain, guk geuk ere ezagutu dugu elkar».

Lau aldiz igo ziren oholtza gainera eta gozoki oroitzen ditu Ugaldeberek orduko sentsazioak.

Dena dela, aspaldiko kexu bat ere plazaratu du: «Udalak eta Jaurlaritzak ez dute inolako diru-laguntzarik bideratzen euskal folklorera». Euren jardunean aurrera egiteko administrazioaren laguntzarik ez dutela salatu du: «Aurreko trajeak zaharkituak genituen eta jantzi berriak egin ditugu aurten, gastu handia da eta gurasoak elkartu behar izan dira jostera». Eurek bizi duten egoera gainontzeko dantza taldeen kasuan ere antzekoa dela uste du Ugaldeberek.

Arkaitz, añorgatarrak eta zaharrenak

Añorgako Arkaitz dantza taldearen kasuan ere diru kontuek baldintzatu dute udako bira. Bulgariatik jaso zuten gonbidapena baina ezinezkoa izan da. Añorgan bertan, Eibarren, Baionan eta beste hainbat plazatan aritu dira, ordea.

Ibilbide luzea egin du taldeak 1920ko hamarkadan sortu zenez geroztik. Antza, festetan antolatzen zuten aurreskurako dantzariak kanpotik ekarri beharrak piztu zuen auzoan bertako dantza-talde bat osatzeko nahia. 1930ko hamarkadan baziren jada berrogeita hamar bat kide eta indarra hartu zuen Arkaitzek. Bidean argilunak izan badituzte ere, gaur gaurkoz, 60 bat lagun aritzen dira helduen taldean eta beste 40 inguru gaztetxoenean.

Oier Mendiola zuzendariak dioenez, 1995 eta 2000 bitartean Idahon, Flandesen eta Grezian ibiliak dira. Baina gero belaunaldi aldaketa iritsi omen zen eta, orain gutxi arte behintzat, oso talde gaztea izan da helduena eta horregatik ez dute egoki ikusi atzerrira irtetea. «Iaz ekin genien berriz ere bidaiei eta gutxienez bi urtean behin bat egitea erabaki dugu», taldearen barne-kohesiorako oso garrantzitsutzat jotzen baititu Mendiolak halako irteerak. Katalunian, Cantonigros jaialdian izan ziren iaz. «Planifikatu izan bagenu ez litzateke hain ongi aterako», dio bidai hartaz eta aurten, beraz, txanda pasa.

Lau urte daramatza Oier Mendiolak zuzendari lanetan baina datorren urrian hartuko dio erreleboa Gari Otamendik. «Dantzan jarraituko dut, noski, baina zuzendari eta irakasle lanak utziko ditut». Dena dela, talde barruan betebeharrak ¬ezkontzen ardurak, jantzienak, bidaienak...¬ oso ongi bereiztuak daudela dio eta, beraz, aldaketak ez duela egoera desegonkortuko.

Goizaldi, anfitrioi lanetan

Kanpora irten ez eta etxean, anfitrioi lanetan aritu dira Goizaldi dantza taldekoak aurtengo udan.

Eurek beraiek antolaturiko Lauarin nazioarteko jaialdiaren bigarren edizioa izan dute esku artean eta Mazedoniatik nahiz Poloniatik hurbildutako dantzariei ganorazko harrera egin diete.

Egun Goizaldi izenaz ezagutzen dugunak Kandido Pujana maisuaren talde gisa egin zituen lehen urrasak 1948. urtean. Hurrengo urtean hartu zuen gaur egungo izena eta 1950. urtean sartu ziren neskak taldean.

60 urte geroago, 41 lagunek osatzen dute helduen taldea. Aritz Salamanca zuzendariak dioenez, Europatik lauzpabost gonbidapen jaso dituzte datorren urterako baina «urteko ekonomiaren arabera» erabakiko dute zer egin. «Edozein kasutan, ahalegina egingo dugu; dantzarientzat urte osoko lana eskertzeko opari modukoa izaten baita udako bidaia».

Gainera, kanpokoen harrera beroak indartu egiten dituela dio: «Berria egiten zaie gurea». Europako dantzak beti borobilean egiten dituztela azaldu du Salamancak, eta latinoak oso mugituak baina euren artean berdin antzekoak direla. «Horregatik, ezpata-dantza edo Agur batek helarazten duen handitasuna antzeman eta estimatzen du publikoak».