Dantza, Kolonbiako indigenen tresna kultura berreskuratu eta iraganeko zauriak ixteko

Kolonbiako Amazonas departamentuko indigenek gatazka armatua eta kautxuaren negozioak eragindako basakeria jasan zuten. Egun, ia beraiekin amaitu zuen iragana atzean utzi nahi dute, eta kultura propioa berreskuratu nahian, dantzan hasi dira.

Amazoniako oihanean, Brasil eta Peru arteko mugan, dagoen La Chorrera zonalde galduan bizi diren Uitoto, Bora, Okaina eta Miraña herritarren dantzak monotonoak dirudite, baina mundua ikusteko duten modua gordetzen dute, baita naturarekin eta ama Lurrarekin duten harremana ere.

Luz Marina Mantilla Sinchi Ikerketa Zientifikoen Amazoniako Institutuko zuzendari nagusiak adierazi duenez, dantzak berpizteko bidean, erakunde horrek eta La Chorrerako Kabildo eta Agintari Tradizionalen Zonako Elkarteak (Azicatch) Kultura Ondarearen Kontseilu Nazionalaren (CNPC) aurrean egindako apustua onartu zen.

Mantillak uste du aurrerago dantzek herrialdeko kultur ondare immaterialaren zati bat osatuko dutela, eta azpimarratu du dantzak eta kantuak «komunitate guztien arteko topagunea» direla, eta horrek «Kolonbian gatazkak konpontzen» laguntzen duela.

Jarduera kultural horiek ezagutzen transmisiorako espazioak ere badira; izan ere, herrien jatorriaren inguruko mitoak kontatzen eta abesten dira eta elkarrekin lan egitearen garrantzia, elikadura-dietak eta portaera pertsonala irakasten dira.

Oinarrira itzuli

Gizonek, gorputza beltzez margotuta, koloretako luma gandorrak eta kriskitinak jantzita, lurra kolpatzearekin batera entzunarazten dituztenak, gogoratzen dute haiek «munduko jendea» bezain zaharrak direla eta, horregatik, «desagertzeari uko» egiten diotela,  Azicatcheko kidea den Salvador Vitomasek dioenez.

‘Maloca’ bat  inauguratzeko –La Chorreran eraikitako bilgunea–, agintea emateko, gaixotasunak prebenitzeko eta sendatzeko, aliantzak egiteko edo beste herriekin gatazkak amaitzeko, besteak beste, balio dute dantza horiek.

«Funtsezkoak dira dantzak herrien biziraupenerako, funtsezkoak dira bizitza, gizatasuna eta ingurumena zaintzeko, eta baita jainkoarekin harremana dutelako ere». Horientzat jainkoa boa bat da, Hego Amerikako sugerik handienetako bat.

Zeramikan, ehunetan eta sendabelarren ezagutzan, eta ereite eta ehiza-zikloetan adierazitako artearekin zerikusia duten alderdiak ere biltzen dituzte.

«Dantzen bidez geure burua jainkoen esku uzten dugu, gaixotasunetatik sendatzen gara», zehaztu du indigenak. Eskualdeko herriek akulturazio bat jasan dutela uste du, «gurea ez den kultura bat jarraitzera behartu gintuena».

Kautxuaren negozioa

Beste indigena batek, Salvador Remuik, gogoratu du La Chorrera eta inguruko herrietako bizilagunekin bukatu zuela ia kautxuaren garaian izandako sarraskiak.

XX. mendearen hasieran, La Chorrera Casa Arana enpresaren egoitza izan zen. Peruko Julio Cesar Arana merkatariak kautxua ustiatzen zuen, eta tratu krudelak eman zizkien inguruko indigenei, esklabutza-erregimenean lan egitera behartuz. Casa Aranaren historia Mario Vargas Llosa nobel saridun perutarraren ‘El sueño del celta’ eleberrian kontatzen da.

«Dantzak garrantzitsuak dira guretzat, harmonia horrekin naturarekin konektatzen garelako. Kantuetan, arrainak, ibaiak, zuhaitzak eta animaliak aipatzen dira. Dantza eta kantu bakoitza une berezietan egiten dira, hala nola ongietorri zeremonietan, otoitzetan, ezkontzetan eta uzta eta ereintza garaietan, eta eragina izan dezaketen gaitzak uxatzeko», azaldu du.

Emakumeek beren komunitateetan betetzen duten zereginari ere egiten diote erreferentzia; izan ere, «emakumeak dira ‘xagra’ etxeen arduradunak eta gizonen lana dira ehiza eta arrantza. Bien lana funtsezkoa da familiaren elikadura bermatzeko»

«Guk, yuca gozoaren (elikaduraren oinarria), tabakoaren (jaten duten ore bat egiteko erabiltzen dutena) eta kokaren (murtxikatu egiten dena) seme-alabak garenez, gure ohiturak eta tradizioak berreskuratu nahi ditugu, eta, horregatik, bizitzen jarraitzeko modu gisa dantzatzen dugu», ondorioztatu du Remuik.