Belako Zaldüna pastorala

Aurten ere, bi pastoral ikusteko aukera daukagu. Zuberotarrek Belako Zaldüna prestatu dute, eta Lapurdiko Hiriburun Andere Serora izenekoa. Beraz, aukera aberatsa pastoralzaleentzat. Lehena Johaine Bordaxarrek idatzia da eta Maulek jokatua, bigarrena, berriz, Patxi Iriart eta Guillaume Irigoienek idatzia da. Ekainaren 3an Hiriburuko pastorala arrakasta handiaz jokatu zuten eta irailaren 16an bigarren saioa eginen dute. Maulen lehen saioa uztailaren 29an jokatu zuten, hauek ere arrakasta handia erdietsi zutelarik, eta bigarrena agorrilaren 5ean. Bigarren horretara hurbildu nintzen.

1.- Goizeko ekitaldia

    Aipatu igandea iritsita, goizeko 8ak aldera, Urruñako gure etxetik abiatu eta 10etarako Mauleko errugbi-zelaiaren aitzinean genuen autoa aparkatu, hortik oinez Maulegaineko plazara joateko, bertan, Allande Sokarros adiskideak bezperan erran bezala, egin behar baitzuten pastoralaren meza. Berandu genbiltzan. Halako batean, jendea mezara eramateko biltzen zuen minibusa ikusi, bertara igo eta lauzpabost minuturen buruan Maulegaineko plazan geunden. Eguzkia goi-goian zen eta sekulako beroa egiten zuen.

    Jadanik, meza hasita zegoen, Etxeto apeza hizketan ari zen, eta itzalpeko leku guztiak jendez mukuru zeuden. Guk, eguzkipean, bete-betean zen toki batean kokatu behar izan genuen. Arizaleak edo aktoreak aitzineko aldeko jarlekuetan eserita zeuden, pastoraleko arropa eder eta koloretsuez jantzirik, eta ohikoa den bezala, mezan parte hartu zuten kantatuz eta hainbat testu irakurriz. Johaine Bordaxar pastoral-egilea eta neska bat “Jauna orhit zite” kantuan txandatu ziren honako koblak abestuz: 1.- Jinkoaren etxean gira jüntatürik / haren bake eleak gogoan hartürik / heda dezagün kantüz, beti ohartürik, / amodio mezüak fedez baliatürik. // 2.- Pastorala Maulera aurten zaikü heltü / eta gü harekilan girade gozatü / Harremanak azkartü, elkar ezagütü, / oritzapen ederrak goxoki hedatü. // 3.- Egünaldi eder bat zaükü abiatzen / kültüraren bidean jentea agertzen / mintzajea ütürri, denek hau gozatzen, / arbasoen xendetan girade handitzen.

    Geroxeago, Etxeto apezak eta Maule-Lextarreko auzapez edo alkate den Mixel Etxebest jaunak bertso sorta luze bezain ederra kantatu zuten elkarrekin.

    Alabaina, Etxeto apeza ez zen pozik, barruan bazuen arrangura bat, eta hori dela eta prediku edo sermoiaren tenorean horren berezkoa duen umore onez, honakoa bota zuen: Züek galdatzen deitadazüe zer predikü eginen düdan eta nik züer galdatzen deizüet zer pastorala eginen düzüen, ene prediküa horrelakoa izanen beita. Aste huntan artikülü edder hanitx irakürtü ditüt pastoralaz, bena nehork ez dü pastoralaren mezaz deüs erran. Bizi bedi pastorala eta pastoralaren meza!

    Segidan, pastoralaren haurrek Saintü, saintüa, saintüa abestu zuten ahots eztiaz, eta amaitzeko pastoralaren arizale guztiek, zutik jarririk, Agur, agur Maria kantatu zuten.

    Meza bukatu bezain laster, karrika-üngürüari hasiera eman zioten, Maulegaineko plazatik Lextarreko plazan den herriko etxeraino joanez. Buruan entseinariak, Lexardoi errejenta eta Johaine Bordaxar pastoral-egilea; horien gibeletik gainerako arizale guztiak. Bukaera aldean, artzainak, ardi manex buru beltzen artalde zaratatsua, astoa eta artzain-zakurra.

    Ikurrinez apainduriko Herriko Etxeko aitzineko zabaldian hainbat dantza egin ondoren, alkateak eta gainerako hautetsiek eskainitako aperitifa goxoari gogoz ekin zioten. Gero, denak errugbi-zelai ondoan prest zeukaten herri bazkarira abiatu ziren.


2.- Belako Zaldünaren nondik norakoak

    Bela etxea eta familia zahar-zaharrak dira Mauleko historian eta lehen aztarnak XVI. mendekoak dira. Horrela, jakin badakigu, Belako Gérard (1550-1633) Mauleko gazteluko diruzaina izan zela. Haren birbiloba edo arra-arrasemea Jakes Bela Ia (1585-1667) idazle handia izan zen. Euskaraz honako hauek idatzi zituen: Euskal Hiztegia –tamalez desagerturik dena-, eta zubererazko atsotitz bilduma bat; frantsesez beste honako hauek: Commentaires de la Coutume de Soule –Zuberoako foru zaharrez-, Tablettes izeneko liburu lodiak –euskaldunez-, eta L´insurrection des Basques sous la conduite de Matalas –Matalasen matxinadaz-.
    Belako Jakes I.aren semeetako bat Athanase Belapeirekoa izan zen. Apaiz katolikoa eta Sohütako erretorea izan zena. 1695. urtean, Catechima laburra argitaratu zuen, zubereraz plazaratu den lehen katixima edo dotrina.

    Jakes Belaren beste semeetako bat Mauleko Mounes-Bela edo Belaspektenea izenetako etxeko jabea zen eta honen semeetako batek, Belako Jakes IIak, etxea heredatu zuen. Abokatua izan zen eta hamaika seme-alaba ukan zituen. Horietako bat, pastoral honen süjeta (pertsonaia nagusia)  den Joanes (edo Jean-Philippe) Bela deitu izan zena eta historiara Belako Zaldüna izenaz pasatu dena.

    Joanes (edo Jean-Philippe) Bela (1709-1796), 1737an Parisera abiatu zen, hemezortzi urte zituela, eta Frantziako erregearen armadan sartu zen hasieran, eta Poloniako erregearenean gero. Bizimodu militar hori zela eta, Alemanian, Suedian, Polonian, Bohemian eta Flandrian barna ibili zen.
Frantziako erregeak horrela eskaturik, euskal soldaduz osaturiko erregimentu bat antolatu zuen: Volontaires Cantabres (euskal boluntarioak), geroxeago Royal Cantabre deitu izan zutena. Napoleonen gerren garaian gauza bera eginen du geroxeago Harizpe mariskal baigorriarrak. Erregimentu horren buruan Joanes Bela ezarri zuten.

    Belako Zaldüna artillerian trebatua zen eta 1738an kanoi berri bat asmatu zuen. Kanoi horrek minutu batez hamar tiro egiten omen zituen. Sari gisa, San Luis ordenaren domina eman zioten, eta horri esker, berantago, zaldun titulua erdietsi ahal izan zuen.

    1767. urtean Lextarreko Parlamentuan agertu zen, eta 1778an Biarnoko Parlamentuan. Berandu samar, hirurogei urte zituela, aspaldian berekin bizi zen Chauloy kondesa alarguntsarekin isilpean ezkondu zen eta alaba bat izan zuten. Urte horietan idazteari ekin zion eta lan ikaragarri zabal eta aberatsa plazaratu zuen. Honatx:  Mémoires militaires –bere bizitza militarraren oroitzapenak-, Recueil déxtraits relatifs aus Etats Généraux du royaume de Navarre jusqu´en 1789 –Nafarroako erresumaz- , Mémoires pur servir à l´histoire des Basques –euskaldunen historiaz-, L´Essai sur la noblesse des Basques –euskaldunen nobleziaz-, Histoire des Basques –euskaldunen historiaz, hiru liburukitan-, Le régiment du Royal-Cantabres –euskaldunez osaturiko erregimentuaz-, La généalogie de la maison de Bela –Bela etxekoen genealogiaz-, Recettes de médicine –Medikuntza errezeten liburua-, Les papiers du chevalier de Bela –Belako Zaldünaren paperak-, gutunak, Nafarroako historiaz dokumentu ugari, Lorrena aldeko historia agiriak, Santa Graziko agiriak eta Zuberoari Bela familiak mendeetan zehar egindako ekarpenak-, Mémoire sur la Soule et le Pays Basque –Zuberoaz eta Euskal Herriaz-, eta Différents écrits sur l´agriculture et l´économie champêtre… en langue basque  -Hainbat idazti laborantzaz eta laborantza-ekonomiaz-.

    1787an, 78 urte zituelarik, Mauleko bere etxe batean, giza ileekin egindako oihal lantegi bat zabaldu zuen. 1792. urtera arte oihalak ekoiztu zituen. Horrenbeste aferatan sarturik diru anitz galdu zuen. Bere agiri militarren laguntzaz, leku dohain bat atzeman zuen Paueko gazteluan eta hor bizi izan zen 1789ko Iraultza arte. 1792an iraultzaileek hortik kanporatu zuten. Orduan, Hours-eko jauregian jarri zen bizitzen Laborriaren Garaian preso sartu zuten arte. Robespierre erori zenean askatu zuten.  1796an, 87 urte zituela, Pauen hil zen. Hauxe da Johaine Bordaxarrek idatzi eta Mauleko herriak jokatu duen pastoralaren süjeta edo pertsonaia.


3.- Pastoralaren egitura eta ezaugarriak

    Arestian aipatu bezala, Johaine Bordaxarrek idatzi du Belako Zaldüna pastorala, eta hauxe da idatzi duen hirugarren pastorala. Lehena Telesforo Monzon pastorala izan zen, 2011n Larraineko herriak jokatu zuena. Bigarrena Jose Mendiague pastorala, Arrokiagako herriak 2012an jokatua, eta hirugarrena honako hau. Oraingo pastorala 22 jelkaldiz eta 11 kantuz osatu du.

    Pastoral honen errejenta Jean-Fabien Lexardoi barkoxtar ospetsua izan da eta bere agindupean 120 arizale edo aktore izan ditu. Lexardoik süjetatzat Arño Laphitz hautatu du, haur urteetako süjetatzat Pette Ligetx, emaztetzat Aurélie Intxastoitxipi, Jakes Bela aitatzat Joseba Garai eta Constance Bela amatzat Isabelle Etxeto.  Male-Lextarrek 2004an jokatu zuen Jean-Louis Davantek idatziriko Antso Handia pastoralean Jojo Malharin izan zen süjeta, oraingoan Luis XV. erregea izan dena  eta  Mixel Etxebest Maule-Lextarreko auzapeza Lorrenako Charles-Alexandre izan da.

    Lehen saioa uztailaren 29an jokatu zuten arrakasta handiz. Lau mila ikusle inguru hurbildu ziren errugbi-zelaian prestaturiko harmailetara. Antxerak Pagolak, hau da, heldu den urtean Frantxoa Cadetek idatziriko Dominique Garat izeneko pastorala jokatuko duen herriak, bereganatu zituen 1700 euro ordainduz.

    Bigarren saioa, hau da, agorrilaren 5ekoa, arratsaldeko 4etan hasi zen, entseinariak buruan zirela eta pastoral martxaren doinuaz, arizaleak oholtzara igo zirenean. Lehen perediküaren tenorea zen. 13.bertseta: Entzün ditzagün goxoki / so egile agurgarriak / aktür horien erranak / beitira gozagarriak. Eta honela, pittaka-pittaka, historia hezurmamitzen hasi zen. Bigarren jelkaldiaren bukaeran lehen kantorea entzun genuen. Herriko mina izena zuen. Bigarren koblan horrela abestu zuten: Egünoroz asmatzen düt harat bürüz bidajea / oihü eta lasterkaldi, hanitxen ozentarzüna, / sagar eta gerezien ahoan gozortazüna, / jente honen baratzean hartü aberastarzüna. Hauxe da Jean Bordaxarrek Belako Zaldünaren buruan jartzen duen gogoeta. Aitortu beharra daukat, gogoeta bera izaten dudala buruan igarotako gaztetasunaz pentsatzen dudan aldiro.

    Hurrengo jelkaldietan Europan barna egindako ibilera militarrak izan ziren mintzagai. Laugarren jelkaldian lehen güdüka izan zen. Bosgarren jelkaldiaren amaieran bigarren kantorea entzun ahal izan genuen: Zorihonaren bila. Hitzak eta doinua Johaine Bordaxarrenak dira. Ikus ditzagun bigarren eta hirugarren koblak: Odol bero girade, gazte girelarik / bihotzez hain aberats, ezaxol denetarik. / Behar igaran aidez, ikertzapenetarik / sendotzez nekeziaz, bihozminetarik.  // Behin bien artean heltzen maitarzüna / ageri da izarra, hortxe da lagüna. / Hau date maitatüa, bihotz ezagüna, / bakoitzak ametsetan asmatü dügüna. Jelkaldi honen bukaeran dantzariek Poloniako dantza bat eskaini zuten, airoxa eta ederra. Publikoak gogo onez txalotu zuen.

    Seigarren jelkaldian Belako Zaldüna azaldu zen oholtzan, ondoan berak asmatutako kanoia zuela. 60. bertsetan honela entzun genuen: Lantü ahal izan dügü / kanu bat harrigarria / bost tiroren partez hamar / minuta batez igorria. Zazpigarren jelkaldian, Luis XV.ak Belako Zaldüna marixal izendatu zuen, eta 70. bertsetan honakoa entzun genuen Belako Jaunaren ahotik: Erakutsiko dereizüt / güdükan trebe girela / eta eüskaldün odola / zainetan kürri düdala. Jelkaldiaren amaieran hirugarren kantorea:  Zer ekarten dü gerlak. Eta ondoren bigarren güdüka. Kantuaren lehen koblan horrela abestu zuten:  Erresüma güziak sortürik gerlatik / zer düe balioa holaxe heltürik? / Pena eta odola denetan hedatürik / marrazki asegarriz denak honartürik. Eta abestiaren errepikan:  Gizona txerka ezak bakezko bidea / bihotzaren indarra ospatzez bizia / elkitzeko gogotik herra gazia / behin bai behin, goza dezagün gure gizartea.

    Bederatzigarren jelkaldian, 1945ean sortu zen euskaldunez osaturiko Cantabres Volontaires erregimentuaz mintzatu ziren. Oroit dezagun Belako Zaldüna izan zela sortzailea eta buruzagia. Honela kontatu ziguten: 82. bertseta: Erregeren izenean / Eüskal Herrian altxatürik / hebentxe da batailua / aitzinean herrokatürik // 83. bertseta: Mila bat gazte dirade / zainbizi güdükatzeko / eta ni horien bürü / orai zure zerbütxüko. // 86. bertseta: Eüskaldünak ez girade / üroz ere gibeltüren / arbasoen ohoretan / behin ere beldürtüren. Jelkaldiaren bukaeran Eüskaldünekin güdükan kantorea eskaini zuten.

    Hamargarren jelkaldian gai berarekin jarraitu zuten. Ikus dezagun zer erraten zuten oholtzara igotako satan gaizto eta zirikatzaileek. Bitartean erridau edo gortina gorriaren gaineko deabrüak etengabeki dantzatzen zuen haren poza erakutsiz. 88. bertseta: Jakin düzüe berria?/ badira orai Frantzian / bretu, eüskaldün, korsikar / sartürik gure armadan. // 89. bertseta: Eskualde horietan / ebasle franko badira / presontegiak beteak / oro asetürik gira. // Egün oroz ari dira / beti beren mintzajean / beharko dügü salatü / erregeren aitzinean. // 91.- Mintzaje bat aski arren / Frantziako erresuman / debeka detzagün denak / lege zonbaiten menean. // 92.- Nahasi beharko dira / bortxaz dütü kanbiatüren / hola frantsesa dizüe / beren artean baliatüren. // 93. bertseta: Gainea hartü gabetarik / zapa detzagün segidan / gerla baten alorrean / zentürik izan ditean. / 95. bertseta: Artean goza gitean / gaztelü eder horietan / jente xeheaz baliatzez / egoera eder hontan. Publikoak txistuka eta oihuka bere haserrealdia ozenki erakutsi zuen.

    Hamaikagarren jelkaldian, salaketa gaizto bat zela eta, Belako Zaldüna preso eraman zuten. Publikoak, berriz haserre, oihukatu zuen. Belako Jaunak honela defendatu zuen bere burua: 98.- Gezürra dük barreatzen / bekaixteria gordatzeko / sartüren deiat ezpata / larderiaren sendotzeko. // 100.- Betidanik horientako / ian gira laidogarri / eüskaldünak girelakoz / hori zaikü atsegarri.

    Hamabigarren jelkaldian Belako Jaunak Loira ibaiaren bazterrean gaztelu bat erosi zuen De Chauloy kondesarekin bizitzeko. Amaieran bosgarren kantorea abestu zuten: Zurekilan laketürik. Amodiozko kantu honetako errepikak honela zioen: Itsas ühain bat bezala heltü zirade nitara / amodioz gaintitürik, honki jin ene izarra. / Elgar entelegatzea, hortan da gure indarra /denbora joan dadila, egonen zira bakarra.

    Hamahirugarren jelkaldian  Zaldünak armada utzi eta Zuberoara bizitzera etorri zen emazte eta alabarekin. Domeka izeneko etxea erosi zuten Irabarnen eta Prebenda izenekoa Santa Grazin. Zaldünak honela erran zuen: 112.- Hebentik joanen gira / Xiberoan bizitzeko. / Ene sorleku maitea / züekin besarkatzeko. // 113.- Erosiko dügü Domeka / Irabarneko herrian / eta Santa Grazin ere / Prebenda bortü ondoan. //  Eta alabak: 114.- Gerokoz ikusiren düt / nola den Eüskal Herria / gure bizitze berria / goazan denek gozatzera!

    Hamalaugarren jelkaldian Zuberoan egindako bizimodu berriaz mintzatu ziren. Alabak: 121.- Ene xedetan lizate / eüskararen ikastea / hebenko jentearekin / hobeki arrolatzea. // Lagun batek: Eüskararen erakasteko / lagün bat prest lizateke / zurekin harremanetan / lehen bai lehen dateke. Kattalina zerbitzariak: Heben züen zerbütxari / botzik nizate lanean / bihotz honeko jenteak, asmatürik aspaldian. // 124.- Haritxak bezala erroak / barna dütü eüskaldünak / hizkuntza horien lehena / ez dezagün ütz galtzera. //  Eta amaieran seigarren kantorea: Gure lürraldea.
Errepika: Ikusten dügülarik gure lürraldea / izadi nahasia, orotan berdea / hitzetan aberatsa, eder olerkia / hatsartzen ez dügüa arbasoen aizea?

    Hamabosgarren jelkaldian Histoire des basques liburua izan zen mintzagai: 130.- Eüskaldünen historia / orai berri idatzia, / nahi nüke zabaltürik, laüdatzeko sorterria. // 132.- Eüskal zazpi probintziak / ontsa dira erakutsirik / arbasoen mintzajea / ikerketan aipatürik.

    Hemezortzigarren jelkaldiaren bukaeran, oholtzara, artaldea eta guzti, igotako artzainek zazpigarren kantorea abestu zuten: Artzainak kantan. Lehen kobla: Artzain hanitx mündüan, hedatürik mendian / egoiten dira berak, nigarra begian / aizea mezülari denez egarrian / Eüskal Herri maitea beren bihotzean. Ondoren, ohikoa den bezala, taloak jaurti zituzten publiko aldera.

    Hemeretzigarrenean, alaba Laurent de La Sallerekin ezkondu zen.
Laurent de La Salle: 156.- Züen alaba maitea / ene izar ejerrena / hartzen deizüet eta / eskentzen diot zorihona. Jarraian pastoraleko haurrek zortzigarren kantorea abestu zuten: Gazteen ezkontzea eta segidan dantza polit bat eskaini zieten ezkonberriei.

    Hogeigarrenean Frantziako Iraultzaz eta Bela familiakoei egindako kalteez aritu ziren. 121.- Frantzian iraültza dügü / Eüskal Herri eta Biarno / nolako date geroa / kargüdünak dira ertzo!  Hogeitabatgarren jelkaldian Belako Zaldüna Paueko gaztelutik kanporatua izan zen eta preso zuten eraman. Zaldüna: 172.- Apez hanitx ezkapirik / errege gillotinatürik / eüskaldünak kanporatürik / bizi girade harritürik. //  Laurent de La Salle: 173.- Eüskal Herrian dütüe / izenak oso frantsesten / herri, karrika güziak / omen feudal beitziren. Gero jakobinoen komandante bat igo zen oholtzara bere soldaduekin, eta publikoaren txistu eta oihuen artean honakoak bota zituen harrokeria handiz. Komandantea: 178.- Eüskaldün eta biarnesak / biak zaküan sartürik / departamentü berrian / laster dirate hürtürik. // Bere soldaduetako bat: 179.- Eüskaldünen mintzajea / nazionearen etsaia / debekatzen dügü oso / eskolan erabiltea. //  Zaldünaren erantzuna: 181.- Tiranoen gisa zidee / jakobinoak Frantzian / behin popülü txipia / oldartüren da malezian!

    Eta azken jelkaldian, hau da, hogeita bigarrenean, süjetaren heriotza gertatu zen, trajeria edo pastoral guztietan ezinbestekoa dena. 182.- Hainbeste gaüza eginik / eta ere ikusirik / behin heltzen da tenorea / gaur Jinkoak naü deitürik. Belako Zaldünak azken otoitza kantatu zuen segidan.
Laugarren kobla: Adio Eüskal Herria / ene sorlekü maitea / xiberotar haurridea / eta ene familia. Segidan dantzariek Europako dantza izenekoa eskaini zioten omenaldi gisa.

    Eta pastorala bukatzeko ohiko azken perediküaren tenorea iritsi zen. Peredikü honetan hainbat bertsetetan pastoralaren laburpena ekartzen dute gogora. Ikus dezagun: 187.- Eskerrik hanitx oroer / egünko jeia ikusirik / trajeria honekila / gurekin bidajatürik. // 188.- Mauleko semea beitzen / eta idazle argia / eskentü deiogü egün / hartz züan omenaldia. // 190.-Izanik ere noblea / errotik zen eüskaldüna / haren lana ikustean / agertzen da nortarzüna. // Iraültzaren ondoramena / Eüskal Herria zauritürik / legeak eta biltzarrak /  betikoz ezabatürik. // 194.- Eüropako kontzertüan / beti gira saihetsian / eüskaldünak girelarik / bi txapeldünen artean. // 195.- Independentzia date / behin gure salbamena / popülüaren bozketarik / datekilarik sortüa? // 196.- Hortan üzten zütüegü / soegile agurgarriak / gogozkatzera beroki / eta dener goraintziak.

    Azken perediküaren ondoren, azken kantorea abestu zuten, hau da, pastoraleko hamaikagarrena. Maule izena zuen. Errepika: Gaztelütik behera bertan hürtü odei / bestetarik berriak, zaizgü hazkürri dei, / nortarzünaren haatik, eüskara da ekei / herriak honki jina dener dü egingei.

    Segidan hasiera eman zieten antxerei. Hau enkante modukoa da, eta Zuberoako herriek dirua ematen dute pastoralaz gozatzen ari diren beraien herritarrak oholtzara igo eta Muñeiñak eta Aintzina pika izeneko dantzak dantzatu ditzaten. Ohore handia da antxeretan irabaztea eta oholtzan, denen aurrean, aipatu dantzak egitea. Zorigaitzez, sargoriak jende gutti ekarri zuen pastoralaren bigarren saio honetara, bi mila inguru nire irudikoz, eta herri bakar batek, Ligik, dirua eskaini, 200 euro, eta irabazi zituen. Ez dut nehoiz horrelakorik ikusi. Pena!

4.- Nire iritzia pastoralaz.

    Lehenik eta behin, txalotu behar dut Mauleko herria horrelako pastoral ederra prestatu eta jokatzeagatik. Kantuak eta dantzak ederrak izan ziren eta publikoaren gustukoak. Erramun Gartzia-Zabalegiren agindupeko jostun taldeak egindako jantziak koloretsuak eta ezin ederragoak. Bi satan talde atera ziren oholtzara. Lehenengoan bost neska, eta bigarrenean hiru mutil. Lehen jelkaldian neskak aritu ziren, hamargarren eta hamaseigarren jelkaldietan mutilak, eta gero beste bizpahiru aldiz denak batera. Dantzari on eta trebeak ziren denak. Arizaleek euren lana ederki, bikain, egin zuten, bai kantatzean eta bai oholtzan mugitzean. Lexardoi errejentaren lana bikaina izan zen eta hori nabarmen geratu zen pastoralaren martxa eta garapenean.

    Dena den, lehen aipatu dudan bezala, eguzkiak, sargoriak, zapuztu zuen pastoralaren bigarren saioa. Jendea aterpeko jarlekuetan pilatu zen, eta ezker-eskuin aldetako jarlekuak, berriz, ia hutsik zeuden. Hala ere, publikoak interes handiaz jarraitu zuen pastorala, batzuetan txistu eginez, eta besteetan txalotuz, horrela eginez arizaleen lana saritu zuten nolabait.

    Amaitu baino lehen, Johaine Bordaxar pastoral-egilea zoriondu nahi dut, horrelako trajeria ederra egiteagatik. Biziki ausarta eta adoretsua izan da azken perediküan independetziaz egin duen aipamena egitean. Bada ordua, nire ustez, horrelako gogoetak egin ditzagun, gure seme-alabei zor diegun Euskal Herriko errepublika askea lehenbailehen loratu dadin. Hori ere etorri etorriko da. Aupa Maule eta Mauleko pastorala!