Baionako bestek 90 urte

Baionako besten 90. urtemuga da aurtengoa. COVID-19ak eragindako bi urteko etenaldiaren ondotik egingo dira berriz, asteazkenetik aitzina. Udalak 90 argazkiko erakusketa antolatu du, herriko etxe aitzinean, artxiboko irudiekin, lehen urte hartakoak barne.

1936ko uztailaren 13an ireki zituzten, ofizialki, lehen aldikoz, Baionako bestak. “Iruñeko sanferminetan ibiltzeko usaia zuen lagun talde batek —Aviron Bayonnais errugbi taldeko jokalariak zirenak—, izpiritu bereko besten antolatzea pentsatu zuen”, dio herriko etxearen kontakizunak. Besta batzorde bat sortu zuten, Benjamin Gomez zela buru.

Egitarau bat ere aipatzen dute: “Euskal egun handi bat musikarekin goizetik, karrikaldiak, kontzertuak, pilota partidak, baina oroz gainetik, behi lasterketak Baiona ttipian”. Auto loreztatuen corso delakoa egin zuten lehen urte hartarik. Gomezek asmatu ziganteak ere atera ziren.

Aitzinetik, “Besta Batzordeak eta herriko kontseiluak ikaragarriko komunikazio lana” egin zuten: “Auto karabanak, Paueko hegaldi zentroko hegazkinak afixa eta eskuorriz bete zituzten eskualde guzian besten berri zabaltzeko”. Kausitu zuketen, orduko Le Courrier de Bayonne kazetak hala kontatu baitzuen besten ondotik: “Ezin kontatuzko alimaleko jendaldea etorri zen inguruko herrietarik gertakari desberdinetan parte hartzeko. Tren, auto, autobusek milaka eta milaka jende utzi zituzten gure plaza eta karriketan”.

Gertakari ohargarrietan, kazetak berak Baionako harmoniaren emanaldia, Okzitaniako Tolosatik jin bizikleta lasterketa eta Wig Bill soka dantzariaren balentriak azpimarratu zituen. Wig Billek, iduriz, “bi aldiz Errobi zeharkatu zuen Reduit plazatik Askatasun plazara soka baten gainean”.

‘Eskualduna’-ren kronika

Ez zen kazeta bakarra izan lehen bestez aritu zena. Eskualduna kazetak ere egin zuen kronika, ondoko astean. Domingo Soubelet apez hazpandarrak zuzentzen zuen garaian, besteak beste, Petain Marechale Frantziaren aintzindaria, Philippe Petainen ohoretan haren biziari buruzko liburua idatzi zuena, 1941ean. “Ortzegunetik igande arrats arte jin da nonahitik jendea, ederki; sosa xuhur delako estakuruak lotsatu gabe”.

Baionako bestetako behi lasterketak, San Andres plazan, 1960ko harmarkadan

Bizikleta lasterketa aipu du euskal kazetak: “Bazen ba pirripita laster prima Tolosatik Baionarat heldu zela arratsald’erditan. Eta zer mundua Santispiritan heien jiteari beha”. Ortziraleko eguna kontatu zuen, gero: “Ortziralean Eskualdunen aldi zen. Mugaz hainditik jin dire 160 txistulari beren xirulekin, bonet gorriak buruan. Espainiako portale ezkinan egin diote ongi ethorri hiriko buruzagiek”. Hortik, herriko etxera eta Euskal Museora joan zirela, “edari goxo batez han barnea phizturik, karriketan itzuli bat eginez bethi musikan, eskualdun aire emaiten. Azkenik, berak buru hasturik eta behariak ere berdin, Gernikako Arbola“. Ez zen horretan gelditu Hego Euskal Herriko musikari eta dantzari gomiten itzulia. “Ezpata dantza eta holako batzu ere eman dituzte, behariak xoratuak baitzauden. Dantzariez aiphatzeaz, dezagun erran atharraztar dantzari multxo batek ere izan duela behari eta esku zarta hiru egunez”.

Baionako ziganteak aipatu zituen, gero: “Mañaña eta Mari Ttipi eta holako izen batzu zaizkoten emanak”. Vig-Bill soka-dantzariaz ere mintzo da. Larunbateko saltegien merkealdia edo “Botigako puska zaharren saltzeko eguna” kontatu zuen segidan.

Larunbat gaueko Baiona Ttipiko karriketan egin “behi lasterra edo kursa” dator ondotik. “Irri frango egin omen dute. Irririk etzuen, zolatik gaineraino galtzak adar ukhaldiaz urraturik joan denak bixtatik. Neska gazte batek izan du kolpe bat kopetan; gerokorik ez”.

Bilakaera

Kasik mende batez, aldatu dira bestak. Aise jende gutiagorekin, eta guziz herrikoiak egon ziren 1980ko hamarkada arte. Hiri jantziz eta portuko langileen urdin koloreko arropetan heldu ziren bestara ordura arte. Gauazko besta haiek, joka partiden giro beroko fama atxiki dute.

1990eko hamarkadan gertatu zen aldaketa, jantzi zuria sarrarazi nahi izan baitzuten batzuek. Henri Lauque, gaur egungo Baionako Besta Batzordeko buruak aldaketa hori du azpimarratzen bilakaeran. 90. urtemugarako herriko etxe aitzinean muntatu artxiboko argazki erakusketan ageri dela dio, eta “jantzi urdinetik —eta lehenago, hiriko jantzia—, jantzi zurira iragatea” dela gehien markatu duena. “Beste itxura bat eman die gure bestei. Edukiaren hobetzearekin batera joan zen bilakaera izan da”.

Ez da, haatik, aipu, hemen bestak aldarrikapen gune izan direnekorik. 1979an bezala. Batallon Vasco Español-en atentatu baten ondotik, inguru guziak hetsi baitzituen Poliziak besten denboran. Eta nola, ber garaian, Seaskak antolatu Bordele (Okzitania)-Donostia zangobaloi partida debekatu baitzuten Frantziako agintariek, kalapitak izan ziren Baionako karriketan.

Patxa mugimenduaren denborako okupazioak ere ez dira aipu, 1980ko hamarkadan. Patxakoek bestak baliatzen zituzten etxe huts baten okupatzeko.