Amorruaren edertasuna

Julian Aristegi 1936ko urriaren 28an fusilatu zuten Francoren aldeko militarrek, Hernaniko hilerriko kanpoaldeko horma baten aurka. Urte hartako urri eta azaroan Donostia inguruko beste 200 pertsona fusilatu zituzten, agiri edo euren nortasunaren inguruko argibiderik utzi gabe. «200 familia elbarrituta eta ezjakintasunean utzi zituzten. Ezina eta amorru gordea islatu nahi izan ditut». Mikel Aristegi dantzari eta koreografoaren hitzak dira (Donostia, 1969), Ezustekoa (Unerwartet) lana deskribatzen ari dela. Dantzariak bere aitona eta beste fusilatuak omendu nahi izan ditu, eta, horretarako, 2006an Hernanin estreinaturiko izen bereko ikuskizun laburrean oinarritu da, gaia luzeago garatuz. Lan berria larunbatean taularatuko du aurrenekoz, Donostiako Antzoki Zaharrean, eta beste emanaldi bat egingo du igandean.

Ezustekoa-ren aurreko bertsioa txiki gelditu zitzaion Aristegiri. Behin taularatu zuen Hernaniko kultur etxean, eta lau aldiz Txillida Leku museoan. Hogei minutu inguruko lana zen, eta bere aitaren hitzak zituen lagun. «Lanak, baina, potentzial handiagoa zuela iruditu zitzaidan, ordubeteko ikuskizun landuago bat egiteko modukoa», azaldu du dantzari eta koreografoak. Bertsio berrian, Aristegiren aita ez da fisikoki ageri, bai ordea irudi bezala, proiekzio batean. Zuzendariaren alboan beste hiru dantzarik hartzen dute parte: Eneko Gilek, Lara Martellik eta Matthew Morrisek. Bertsio laburrean Aristegik betetzen zituen ia rol guztiak.

Lanak hamahiru eszena ditu, eta Aristegiren aitonaren fusilamendua eta haren eraginak kontatzen ditu. Fusilatu aurreko bizia, atxiloketa, borreroaren hausnarketa, fusilamendua bera, emaztearen atsekabea, alarguna, bilobaren ikerketak... Lana Jose Mari Aristegi Mikelen aitak idatzitako olerki batekin bukatzen da. «Testua ageri den une bakarra da, aitona hil eta 65 urtera aitak idatzitako gutuna. Dantza-antzerkia da, baina dialogo guztiak dantzaren bitartez garatzen dira. Estetikari dagokionez, berriz, dantza garaikidea da».

Aristegik atzera begiratu du bere familiaren oroitzapenak arakatzeko, eta urteetan gordetako sentimenduak dantzan agertzen saiatu da. «Emozioen estetika aurkitzen saiatu naiz, gordetako amorrua polita izan dadin lortzen. Drama ilun eta itxi horren barruan zerbait polita aurkitu nahi izan dut». Koregrafoak emozioen garrantzia nabarmendu du: kide bat galdu duen familiaren atsekabea, norbait hiltzera behartuta dagoen guardia zibila, alargunaren bizia... Azken pertsona horrek -«nire amamak», zehaztu du- dramari kontrapuntua jartzen lagundu dio. «Amorrua gorde eta irentsi zuen, nire aita eta beste lau seme-alabak bakean hezi nahi zituelako. Seme alabek lana arintzen dute, ikuspuntu tolesgabea dira, drama jasan arren aurrera arazorik gabe jarrai dezaketenak».

Pertsonaiak lehen pertsonan izendatzen baditu ere -«nire aita, izeba Marikarmen, aitona...»-, hotz mintzo da Aristegi. Bere baitan bildu behar izan du lana perspektibaz aztertu eta zuzentzeko. Entsegu bakoitzean eta bereziki Txillida Lekuko emanaldietan hunkitu egin dela aitortu du, kideek antzezten dituzten rolak bere sendikoak direlako, baina zuzendari lanak urruntzera behartu du. «Barne borroka bat izan da, nire emozioetatik urrundu behar izan dut ikuskizuna findu, kontrolatu eta egitura aztertzen jarraitzeko».

Lanak ez du helburu moral jakinik, Aristegik ez du ikuslearen kontzientzia astintzeko asmo berezirik. «Gertakariak nolakoak izan ziren kontatu nahi dut, eta belaunaldi berriek ezagut ditzatela, jabetu eta berriz gerta ez daitezen. Baina hori oso mezu unibertsala da, eta ez dut sakondu nahi». Lanak epaiketarik ere ez du egiten, narrazio hutsa da, autoreak ez duelako inor salatzeko asmorik. «Ez dut inor erruduntzat edo errugabetzat jo izan nahi».