Koreografo eta dantzaria

Beldurra duela aitortzen du. Ez zaio iruditzen ezkutatu beharreko sentimendua denik, eta ez du ezkutatzeko ahaleginik egiten. Ez du ezkutatzen. Xalotasun irribarre urdurizko bat adierazten du. Dantzan ari denean bezainbat adierazten du hizketan ari denean ere. Besoak gora eta behera, eskumuturrak ezker-eskuin, begirada aurre eta atze, koreografia oso bat gertutik gerturako komunikazioan ere.

Beldurra dauka Jone San Martin dantzari eta koreografoak (Donostia, 1966), badakielako «etxean arrakasta izatea dela zailena». Hamar urte baino ez zituen Donostian bertan dantza ikasten hasi zenean, Mentxu Medelekin. Sei urte egin zituen ikasketa horiek burutzen, 1976tik 1982ra, Silueta Gimnasioan lehendabizi, eta Thalia Dantza Estudioan ondoren. Artean ez zuen pentsatzen noizbait koreografo ere izango zenik, eta ia 30 urte beranduago Donostiako Viktoria Eugenian bere lan bat aurkeztuko zutenik. Espainiako Balet Nazionalean eta Belgikako Ulmer Theater and Ballet Royal de Wallonien dantzatu zuen gero, eta 1992an, William Forsythek zuzendutako Frankfurteko Baletean sartu zen. 2003tik Frankfurteko The Forsythe Companyn aritzen da. Dantzari eta koreografo lanak uztartzen ditu. Forsythe estatubatuarrak landutako bide berritzaileei jarraitzen die San Martinek berak, nahiz bere nortasunarekin izan.

Duela astebete estreinatu zuen Dantzaz konpainiako dantzari gazteentzat sorturiko Gorputitz ikuskizuna. Estreinaldiaren bezperan, ikuskizunari eman beharreko argia zein zen erabakitzen ari zela, urduritasuna eta beldurra ageriko zituen artean, baina entzumenean arazoak izan dituen dantzariak ezinbestean du aurrera egiteko kemena ere. «Gure gizartea oso mezu estandarretan bilduta dago. Hasiera batean pentsa zitekeen entzuteko dudan zailtasuna oztopo izan zitekeela dantzari izateko,baina eragozpen horiek beste baliabide batzuk ematen dizkizute, eta aurrera egiteko indarra».

Zer sentitu duzu agertokia huts-hutsik eta argi-itzaletan ikusi duzunean?

Asko gustatzen zait argi proben une hori. Argien hautaketa oso zaila da, baina era berean interesgarria. Agertokia huts-hutsik ikusten duzunean zuk zeuk ipini behar dituzu gauzak. Irudimena erabili behar duzu. Dantzariak kokatzen dituzu, mugimenduak... eta intimitatea gustatzen zait horretarako. Gaur bizpahiru lagun egon gara proba horiek egiten. Elkarrekin iritziak trukatu, eta denen artean amets bat osatu.

Koreografoaren lana dantzari estuki loturiko gauzez haratago doala garbi erakusten du horrek. Argiak, agertokia, soinua...

Bai, gauza asko dira. Mugimendua, zer-nolako irudia eman nahi duzun, zertaz hitz egiten ari zaren, nola aurkezten duzun. Viktoria Eugenia antzokia oso tradizionala da. Nire ideia zen ea nola atera gintezkeen tradizio horretatik, baina antzoki berean, agertoki berean.

Noiz hasi zinen koreografo sentitzen?

Dantza egiten dudanean ere sorkuntzan sartzea gustatzen zait. Forsytherekin ia 17 urte daramatzat, eta berak ematen dit horretarako aukera. Material asko-asko sortzen dugu, eta berak askatasun handia eta ardura handia ematen digu. Pixkanaka hasi nintzen irudikatzen nik neuk nola egingo nituen mugimendu batzuk...

Noiz izan zen hori?

Duela hamar bat urte hasiko nintzen. Lehenengo solo bat prestatu nuen, eta pixka bat geroago beste bi koreograforekin lan partekatu bat egin genuen. Oso arriskutsua eta minimalista zen. Garai horretan behar hori nuen. Hiru pertsonaren artean koreografia bat egitea oso zaila da, baina interesgarria ere bai.

Dantzaria izatea ezinbestekoa al da koreografoa izateko?

Ez dut uste. Orain koreografo asko dira beste esparru batzuetatik datozenak, eta horietako batzuk inoiz dantza egin gabeak, gainera. Dantzaren ideia ulertzen dute ,eta oso interesgarria da haien ikuspuntua. Beste ikusmira bat daukate.

Ez dituzue hartzen arrotz edo intruso modura, beraz?

Ez, ez, niretzat oso aberasgarria da horien egitekoa. Oso desberdina baita barrutik edo kanpotik begiratzea.

Ohiko koreografia bat ez zenuela sortu nahi esan duzu. Zer da ohikoa dantzan?

Bueno, urte asko daramatzat dantzaren munduan, eta aurretik egin dudan guztiak eragina dauka. Donostiara etorri naiz lan hau sortzera, eta kontuan izan behar dut non erakusteko sortu behar dudan. Oso desberdina da Viktoria Eugeniarako izan ala Tabakalerarako izan. Hala ere, badaude elementu berezi batzuk lan honetan. Isiltasun asko dago, ez dugu musika ohikoa den moduan jarraitzen, eta, horrez gain, lekuarekin ere jokatu dugu...

Isiltasunaren aldarria musikari zenbaiti ere entzun izan diogu, baina ez orain artean dantzari bati. Zer du isiltasunak zuretzako?

Isiltasuna dagoenean guk geure gorputzarekin soilik musika egiteko posibilitatea edukitzen dugu. Niretzako hori da, beharbada, dantzaren punturik interesgarriena. Ez daukagula ezinbestean kanpoko musikarekin loturarik izan beharrik. Bakoitzak bere barnean izan behar du musika. Frankfurten lan asko egiten dugu inprobisazioarekin, eta inprobisatzean asko igartzen da bakoitzaren musikalitate hori. Erritmoa jarraitzen baduzu soilik, zure gorputzak erritmoa bakarrik agertzen badu , monotonoegia geratzen da, monologo bat izango balitz bezala. Hor interesa galtzen da. Baina isiltasunean eta inprobisazioarekin bestelako mugimenduak ere ateratzen dira.

Inprobisazioa da dantzaren bide berria marka dezakeen ezaugarria. Zer geratzen da gainontzean?

Guk Stuttgarten dagoeneko ez dugu dantza pausoekin lanik egiten. Ia batere ez. Oso gutxi dauzkagu. Egiten duguna da egoera berezi batzuk aurkitu, eta buruan dauzkagun ideiekin jolastu.

Dantza klasikoa agorturik dago?

Dantza klasikoa ondo egina izugarri polita da. Gertatzen da baletaren iragana hain dela handia, ahaztu egiten zaie hura egiten dutenei pentsatu egin behar dela orain nora joan litekeen. Klasikoa hor dago, eta teknika modura interesgarria da. Ondo dago egitea, baina galdera egin behar dugu, «hemendik nora goaz?». Oinarri moduan oso ondo dago, eta guk ere erabiltzen dugu, baina Forsythek zera esaten digu: «Nahi dut teknika klasikoa jakin dezazuen baina beraz ahazteko». Eta ezin da ezer ahaztu aurrez ez baldin baduzu ikasi. Klasikoa oso diziplina betea da, konpletoa, nahiz eta lurra ez den askorik lantzen.

Diziplinaren zentzua garatzeko egokia omen da klasikoa.

Bai, oso jende diziplinatua eta langilea ateratzen da klasikotik. Baina oso ona izaten da, era berean, beren arau eta norma horiek puskatzea. Musikarekin gertatu da, eta dantzarekin gerta liteke.

Gorputitz izena jarri diozu koreografiari. Gorputzaren lengoaia garatuena al da dantza?

Bai, pentsatzen hasi nintzen zein ote den gorputzaren hitza. Mugimendua izan liteke akaso... Eskutitz hitzarekin ere jolastu nahi nuen, hain da iradokitzailea. Gorputza eskutitz bat idazten irudikatu nuen. Gainera, hitza eta ahotsa, gorputzaren soinuak...

Koreografo bezala gehiago kezkatzen zaitu pausoen perfekzioak ala intuizioari ateak zabaltzeak?

Intuizioari bideak zabaltzea izan da Gorputitz-en erronka nagusia. Donostiara etorri nintzenean ez nekien zer egin behar nuen, inondik inora ere. Bederatzi dantzari nituen aurrean, eta asko pentsatu gabe esan nien «bat, bi, hiru, hasi mugitzen», eta mugimendu horietatik hasi ginen koreografia sortzen. Uste dut biak behar direla, diziplina eta intuizioa. Burua ezinbestekoa da pentsamendua berotzeko, eta gero ikusi behar da intuizioak nora eraman dezakeen pentsamendu hori.

Horretarako zentzuak argi izatea ezinbestekoa izango da, ezta?

Bai, jakina. Adi egon behar da. Beldurra ematen du hasiera batean dena intuizioaren esku uzteak, batzuetan uste dezakezulako irrigarri ari zarela.

Eta zuk izaten al duzu beldurra?

Nik ere bai, handia. Baina beharrezkoa ere bada beldur hori. Sorkuntzak beldurra eta galderak behar ditu. Baina askatasuna ematen diet dantzariei. Esaten diet ez zaidala batere axola lurrera erortzen badira. Arriskua hartzera bultzatzen ditut, dantzaren ikuskizunak bizia izan behar du. Eta hori ikusi egin behar da.

Donostian hasi zinen dantza ikasten eta aurrenekoz egon da zure koreografia bat Donostian. Zer transmititzen dizu Viktoria Eugeniak?

Goxotasuna eta, aldi berean, zerbait puskatzeko gogoa ematen dit. Horrelako antzoki batek zer ideia ekar dezakeen aldatzea izan da erronketako bat. Jendea Viktoria Eugeniara etortzean ideia jakin batekin etortzen da, zer ikus dezakeen ideia bat eginda etortzen da. Nik planteatu nahi izan dut ea zer gerta litekeen beste moduko proposamen batzuk ikusten baditugu.

Zergatik ez da iristen dantza herritarrengana beste arte adierazpide batzuk bezainbeste? Zer falta du?

Ez da erraz erantzuten. Dantzari oso onak daude Euskal Herrian, maisu onak, eskola asko, euskal dantzak... Klasikoko urrats askok euskal dantzetatik hartu zuten inspirazioa. Ez dakit zergatik ez den iristen jendearengana behar beste. Besteak beste, publizitatea ez da ondo egiten, ez dantzarekin, ez antzerkiarekin... Hemen apenas ikusten dira iragarki kartelak obrak iragartzen. Frankfurten, esaterako, bai kalean bai metroan opera, antzerkia, dantza, musika, museoak denak iragartzen dira, tradizionalenetatik alternatiboenetara. Eta hori oso ona da. Hemen, prentsan baino ez da iragartzen ia-ia. Jendeak berak bilatu egin behar izaten du. Beste toki askotan hiriak berak aurkezten ditu denetariko aukerak.

Mundu zaharkitu batekin lotzen du jendeak oraindik ere?

Bai, irudi hori du dantzak, neurri batean. Dantzarekin dagoen ideia askatu, airea eman eta beste ideia bat eman behar dugula uste dut.

Forsytherekin lanean 17 urte igarota, zer ikasi duzu harekin bereziki?

Forsytherekin lan egiteak esan nahi du denbora luzerako lan egitea. Irakaspena luzea da. Ez dira di-da ulertzen diren gauzak. Buruak ideiak uler ditzake denbora laburrean, baina gero gorputzak ideia horiek asimilatzeko denbora gehiago behar du. Esperientzia eta praktika asko behar da. Eta hori oso ondo lantzen du Forsythek. Horrez gain, oso gauza desberdinak egiten ditu. Oso jakingurazalea da. Gauza guztiak interesatzen zaizkio.

Dantzan jarraitzen duzu oraindik. Noiz arte jarraituko zenuke?

44 urte bete ditut, eta ez dakit noiz arte jarraituko nukeen. Egia esan, ni ondo sentitzen naiz. Ez dakit publikoak zer pentsatuko duen, baina nire gorputzak ondo erantzuten du, eta gero eta gusturago nago.

Asmoa duzu Frankfurten jarraitu eta zure sorkuntzak uztartzeko?

Bai, oraingoz bai. Frankfurten etxean bezala sentitzen naiz. Forsythek eta biok gauzak egin nahi ditugu elkarrekin, eta aldi berean, berak askatasun handia ematen dit mugitzeko.

Asmorik bai Euskal Herrian lan gehiago egiteko?

Gustura etorriko nintzateke. Gogoa badaukat. Nire asmoa zubi baten tankerako lana egitea da Frankfurt eta Donostia artean. Han egiten duguna honantz ekarri, hemendik urdaiazpikoa eraman..., kar-kar.

Jauzi laburrak

Dantzari bat?

Christine Bürkle alemaniarra. Dantza egiten duenean hunkitu egiten nau, baina ez dakit zergatik. Badago zerbait ez duguna ulertzen, baina hunkitu egiten gaituena.

Koreografo bat?

William Forsythe eta Xavier Le Roy .

Koreografia bat?

Pina Bauschen Café Müller.

Dantzatzeko leku bat?

Edozein leku da egoki. Ahal bada egurrezko lurra duena.

Dantza ez den beste arte adierazpide bat?

Zinema, koreografia handi bat delako. Baina generoak nahastea ere gustatzen zait.

Egiteko daukazun koreografia bat?

Ez dut halakoetan gehiago pentsatzen. Momentuan bizi naiz.