«Kultur transmisioa galduz doa, uste dute ez dela beharrezkoa»

Antton Lukuk (Kalifornia, 1959) irabazi du Juan Zelaia saiakera saria, Euskal kultura? lanari esker, Fauxto izeneko antzezlana prestatzen zebilela hartutako oharrak dira saiakeraren abiapuntuan daudenak. Aldarri moduan egin du saiakera, eta kultura parte-hartzailea aldarrikatzen du. Subjektu aktiboak nahi ditu, eta ez kultura kontsumitzaile hutsak.

- Beraz, zuk nahi duzu jende arruntak parte har dezala kulturgintzan. Kultura parte-hartzailea hobesten duzu.

- Saiakera honek aztertzen ditu azken hogeita hamar honetan Iparraldean gertatu diren aldaketak. Erran nahi baita, garai batean militantzia bat izan da eta lortu da kultur erakunde batzuk izaitea, adibidez. Erakunde horiek gauza positiboak ekarri dituzte, baina denbora berean anitz komentario kritiko entzuten dira horiei buruz. Hain zuzen ere kritika horiek forman ezartzea da saiakera honen helburua, bilaka dadin iri-tzi bat, eta bakarrik trufa bat. Erran nahi baita, kritika eraiki-tzailea izan nahi du. Eta transmisioaren arazoa ere ukitu dut: kultur transmisioa egiten zen garai batean, baina galduz doa, jendeak utzi baitu transmititze hori, pentsatuz ez zela beharrezkoa, erakundeak hor baitira.

- Esana duzu Zuberoako maskaradetan ongi eman dela transmisioa, eta hori izan daitekeela eredua beste arlo batzuetarako.

- Nik uste dut auzoko, kanpoko baratzean egiten dena interesgarria dela beti. Zure irudimena bazkatzen duzu nahi duzun bezala. Baina gauza globala egiten delarik, kolektiboki pentsatzen dugularik, kanpoko ereduarekin tratuan ari baldin bagara -eta hori gertatzen da erakundeak sortzen direlarik-... erran nahi baita, guk txostenak egin behar ditugu dirulaguntzak lortzeko, eta orduan integratzen dugu kanpoko hiztegia, eta sailkapenak, hierarkiak eta horiek oro gureganatzen ditugu. Adibidez, profesional eta amateur sailkapena; edota dan-tza, antzerkia, ipuina... sailkapen horiek ez dira gureak; aldiz, maskaradak ez du bereizten dan-tza antzerkitik edo kantutik; hori dena da bat, eta dantza ikasten baduzu beste guztiak ikasten dituzu. Eta maskarada bezalako ikuskizun batek publiko generalista bat formatzen du; aldiz, beste ikuskizunek bereizten dituzte jendeak.

- Zu irakaslea zaitugu. Iruditzen zaizu eskolak lan handia egin dezakeela? Beharbada hor txerta liteke nola edo hala herri antzer- kia.

- Hori bertze gauza bat da. Zuk ez badakizu zamaltzain bat zer den, gizartearen parte handi batek ez badaki hori zer den, orduan sor-tzaileek ezingo dute gure erreferentzia horiek baliatu, eta orduan telebistatik datozen erreferen-tziak baliatuko dituzte. Beraz, formakuntza orokor bat behar da pentsatu, gure gauzak herritartuak izan daitezen.

- Zure lanbidea dela-eta ezagu-tzen duzu gazte jendea. Iruditzen zaizu azken urteotan gazteria arduratzen dela euskal kulturaz, nahi duela subjektu aktiboa izan?

- Hala iruditzen zait, bai. Proposatzen duzu antzerki taldeak egitea herrietan eta jende asko animatzen da. Bada gustu bat horretan, eta musika-eskolak beteak dira.

- Iparraldeko herri antzerkiak, orain dela hogei urte, indar handia zeukan. Orain ere badauka?

- Bai, badauka. Memento batez aldaketa bat gertatu zen. Lehen, jendea herri mailan funtziona-tzen zen, eta orain herri batzuek ez dute barne-bizi handirik, eta jendea kantonamendu mailan biltzen da. Bada egokitzapen bat egiteko, hori funtzionatu dadin. Jendea prest dago: testuak behar dira, aretoak behar dira...

- Antzerki-idazlea zara. Zer idatzi duzu azkenaldian?

- Gazteekin ari naiz eta libertimenduak egiten ditugu batik bat. Hori da maskaradaren ekibalentea Baxe Nafarroan. Gainera, Lizeoan ari naiz lanean eta hor urtero ematen dugu antzerki-obra bat. Denbora berean, Hiru Punttu talderako ari naiz eta hor karruxak ematen ditugu; alegia, toberak, Garaziko euskalkian esanda. Gauza aski luzea da, aski kaotikoa, frontoietan ematen dugu eta jendea ez da jarririk.

- Zenbaterainoko tradizioa du lehen apaitu duzun «libertimenduak» antzerki-mota hori?

- Hori betidanik izan da Baxenafarroan. Garai batean dantzan egiten zen indar gehiago, eta uste dut ahantzi dugula dantzarien afera zela bertsozale eta antzerkizale ere izatea. Zuk esaten duzu «libertimendua» Donibane Garazin eta denek badakite zer den; behar dira bi bertsolari jokoak komentatzeko; jokalariak dabiltza herrian zehar...

- Iruditzen zaizu Iparraldean ari diren kultur erakundeetako arduradunek aintzat hartuko dutela zuk saiakera-liburuan diozuna?

- Ez dakit haiei buruz hainbes- te ari naizenez. Euren lana ere ez da lan erraza. Ni jendeari buruz ari naiz. Eta esaten dut norbaitek baldin badu zerbait transmititzeko, egin beza; ez dezala pentsa besteek egingo dutela bere ordez.