«Erreferente argirik ez izateak askatasuna eman digu»

Idoia Zabaleta - Koreografoa

Dantzaren ekintzailetzat du bere burua Idoia Zabaletak (Gasteiz, 1970). Inutilitatea aldarrikatzen du. Eta denbora lineala hautsi behar dela dio, «erlojuaren kontrakoa, etengabe produzitzeko agintzen duena». Balio horiek, gainera, krisiak jota daudela uste du. Hortaz, «alferrikako moduan har daitezkeen denbora galtzeak behar-beharrezkoak» direla sinetsita dago. Zabaletaren iritziz, «arteak sinbolo berriak eraikitzeko zeregina du. Eta denbora, diskurtso eta eraginkortasun galtze horiek garatzeko tresna izan behar du». Modu horretara ulertzen ditu bere dantza piezak ere. Antonio Tagliarinirekin sortutako Royal dance of Antonio & Idoia Lisboako Alcantara jaialdian erakutsi du berriki.

Herrialderik herrialde aldatzen dituzue obrako banderak. Publikoa eta dantza ulertzeko modua ere herrialderik herrialde aldatu egiten dira?

Bai. Toki bakoitzean publiko bat dago. Tradizioak indar handia du; hau da, zer ikusi eta ikasi duten, modu batera edo bestera bizi dute dantza. Tradizioak begirada hezten du.

Nolakoa da hemengo publikoa?

[tarte batez pentsatu ondoren] Ez dut uste hemengo koreografoek zigilu propioa dugunik. Lanak askotarikoak dira, elkarren guztiz desberdinak. Eta publikoa ere halakoa da. Galdera hori nik ere egiten diot neure buruari. 80ko hamarkadan dantzariak egon ziren, baina kanpora joan ziren, eta ez dira itzuli. Orain gaudenok lehen belaunaldia osatzen dugu.

Zer dakar lehendabiziko belaunaldia izateak?

Presioa senti dezakezu. Erakundeek dirua errentagarri bihurtu nahi dutenez, zerbait emanez gero konpainia gisa aintzat hartu eta hala aurkezten zaituzte. Garai batean nigan jarri zuten fokua, gero Asier Zabaleta ere aipatu zuten. Diru gutxi inbertitu arren, ikusgarritasuna eta errentagarritasuna eman behar diote. Euskal dantzaren label produktua izango ez zarela onartzen duzunean hasten zara lasaiago lan egiten.

Zer harreman duzu atzetik datorren belaunaldiarekin?

Erabat horizontala eta naturala da. Euskal Herrian ari da une honetan dantzaren ekosistema moduko bat sortzen. Azken zazpi urteetan Eusko Jaurlaritzak ahalegin bat egin du dantza garaikidea sustatzeko, baina, hortik aparte, oinarri bat sortzen ari da. Garrantzitsua da, sendotzen den heinean konpainiak sortuko direlako.

Harrobi sendoa dago, beraz?

Dantza gaztea da Euskal Herrian. Baina gaztetasunak baditu gauza onak: freskotasuna, ausardia... Ni ez naiz koreografo gaztea, baina aldi berean badut gaztetik, nire belaunaldiak oro har. Ez dugu egitura egonkorrik mantentzeko ahalmenik, eta horrek gaztetasuna ematen digu. Ez da erreferente argirik egon, eta hortik datorkigu aniztasuna. Askatasuna ere bada.

Atzerrian ikasi arren, Euskal Herrian geratzea erabaki zenuen. Zergatik?

Amsterdamen eta Italian ikasi nuen, eta Bartzelonan ere izan nintzen Mal Pelorekin lanean. Euskal Herrira maitasunagatik itzuli nintzen [barrezka esan du]. Gustura nago hemen lanean. Egia esan, nire lanak kanpoan du hemen baino oihartzun handiagoa, kanpoan etxean baino gehiago dantzatzen naiz. Azken urteetan, harreman handia egin dut italiarrekin eta portugaldarrekin; eta, ondorioz, batetik bestera nabil beti.

Kanpoan ikasi zenuen hemen horretarako aukerarik ez zenuelako?

Dantza berria deritzon horretan hasi nintzen, ikastaroak eta horrelakoak egiten. Euskal Herrian ez zegoen eskaintza handirik. Garai horretan jendea kanpora joaten hasi zen. Baina ni ez nintzen joan hemen ezer ez zegoelako; esperientzia berriak izan nahi nituelako, ate berriak ireki. Ezin dut biktimismoz hitz egin.

Julyen Hamilton, Alesandro Certini, Charlotte Zerbey eta David Zambranorekin egin zenituen ikasketak. Zer ikasi zenuen haiekin?

Europan, dantza berriaren barruan inprobisazioa lantzen ari ziren, batez ere. Nik ez dut inoiz hezkuntza tekniko bat jaso, inprobisazioa jorratu dut. Ez dakit oso ondo zergatik aukeratu nuen ildo hori. Pentsatzen dut hasten zarenean hainbat gauza zirkunstantzialak direla, egoeraren araberakoak. Gogoan dut esan zidatela: 'ikastaro bat dago Bartzelonan, bazatoz?' Gimnastika erritmikoa egiten nuen, zerikusirik ez zuen, baina baietz esan nuen. Inprobisazioari buruzkoa zen, eta gustatu zitzaidan.

Dantza Berrien Amsterdamgo Eskolan ikasketak egiteko beka eskuratu zenuen 1992an.

Bi urtez izan nintzen han. Dantzaren inguruan bizitzeko aukera izan nuen. Egun osoan dantzari loturik egoteko aukera zen. Biologia ikastetik, beste inguru batetik nentorren. Amsterdamek eman zidan dantza beste modu batera ezagutzeko aukera, eta dantzari eta koreografo asko ezagutzeko.

Biologoa ikasketaz eta dantzaria lanbidez... Zein da bien arteko lotura? Dantza ere oso organikoa da?

Nire baitan lotura handia dute biek. Nire dantzan intuizioak toki handia du, baina egituratutako pentsamendua daukat, eta iruditzen zait zientzien arloan eginiko ikasketetatik datorkidala hori. Ekosistemetan espezializatu nintzen, eta uste dut baduela eragina. Kontatzen dena baino gehiago, kontatzeko modua interesatzen zait. Nola harremantzen naizen publikoarekin, beste dantzariekin, tresneria teatral guztiarekin... Erlazionatzeko modu horiek badute lotura handia ekosistemekin, biztanleriaren dinamikarekin. Koreografiak erlazio sistema moduetan antolatzen ditut.

Juan Gonzalezekin, dantzaren ikerketarako espazio bat sortu zenuen duela bi urte, Azala. Zer da zehazki?

Lasierran dago, Arabako herri txiki batean -sei biztanle besterik ez ditu-, eta artistentzako egoitza moduko bat da. Trebakuntza lantzen duten taldeei tokia alokatzen diegu, ikastaroak egin ditzaten. Baina Azalak badu proiektu kulturala ere: artisten topalekua ere bada, egoitza artistikoa. Ez dira soilik arte eszenikoen alorrekoak etortzen, musikariak eta idazleak ere etortzen dira, sosegu bila eta lanera.

Euskal Herrian estilo horretako azpiegitura bat falta zen?

Artistak afektibitate premian bizi gara. Hain da prekarioa gure lan egoera, ezen astirik ez dugu beste artistekin egoteko. Baina artistak elkartzen direnean izugarrizko potentziala sortzen da. Portugalen eta Katalunian ohikoak dira horrelako esperientziak; hemen ez hainbeste. Adibidez, Bilbon sortzen ari dira gune batzuk, instituzioen eskutik. Ondo daude, eta garrantzitsua da horiek ekimen pribatuekin konbinatzea.

Arte eszenikoen goi mailako eskola egingo du Jaurlaritzak Bilbon, sektorearen aspaldiko eskakizuna betez.

Bultzada nabarmena emango die arte eszenikoei. Euskal Herriko Dantzari Profesionalen Elkartea irakas plana definitzeko batzordean dago. Azken lau urteetan dantzaren eremuko profesionalek urrats handiak egin ditugu antolatzeko eta gure ahotsa entzunarazteko. Bagenekien era honetako proiektuekin hasi egin behar zutela, eta gure ikuspegia azalaraztea behar-beharrezkoa zen. Dantza hizkuntza artistiko moduan ezagutarazi behar dugu, antzerkiarekiko desberdina delako.

Zein bide dago Filipa Franciscorekin sortutako Bicho eres un bicho-tik Royal dance of Antonio & Idoia-ra?

Antipodak dira. Dueto-rekin batera, nire mundu poetikoko lana da Bicho eres un bicho. Nire lana beti izan da ezagunagoa kanpoan hemen baino, eta orain beste era bateko lana egiteko gogoa nuen, Euskal Herriko testuinguruari loturikoa. Hemengo publikoak ikusteko gogoa daukat. Zaila dela badakit; antzoki publikoen sareak oztopoak jartzen dizkio dantza garaikideari. Ez dakit ez zaien interesatzen, ez zaien gustatzen edo besterik gabe ez duten ezagutzen. Baina niretzat garrantzitsua da jendeak nire lana ikustea, nola harremantzen den aztertzea. Publiko ez espezializatuarengana iritsi nahi dut lan honekin. Uste dut badagoela prest euskal dantzari garaikideen lana ikusteko eta harekin dialogatzeko.

Zer ez duzu egin oraindik?

Idazkera eta ahotsa lantzea gustatuko litzaidake. Dueto-rako egin nuen zerbait, eta gustatu zitzaidan. Baina horrekin hasiko banintz ikasi beharko nuke, ez dudalako menderatzen. Beste erronka bat ere badaukat: neure burua piezatik kanpo kokatzen ikasi nahiko nuke. Hau da, zuzendaritzan urratsak egin nahiko nituzke. Orain arte eginiko lanak nik zuzendu ditut, baina aldi berean pieza barruan ere egon naiz, dantzari gisa. Koreografo moduan tresnak eskuratu nahi ditut, kanpotik zuzendu ahal izateko.