“Oso atsegina izan da prozesua; nahi genuke emaitza hala izatea”

Libertimenduen gisan, dantza, antzerkia, bertsoa, soinua biltzen dituen inauteriko agerraldia eginen dute Iruñean, igandean. Zaldiko Maldikotik abiatuko da Iruinkokoa, 09:30ean, eta Santa Ana plazan bukatuko.

Libertimendutik zer iruditu zaizue interesgarri forma aldetik?
Hasteko, diziplina artistiko ezberdinak nahasten direla hor; badagoela saltsa bat dantzarien, bertsolarien, antzezleen, musikarien artean, agian, gaur egun, horren partekatuak ez ditugun eremuak partekatu ahal izateko. Oso interesgarria iruditzen zaigu gure arteen arteko elkarrizketa hori. Plazan zer gertatuko den oraindik ez dakigu sobera ongi, baina prozesua oso interesgarria izan da, hutsetik sortu behar izan ditugunean hainbat gauza; hain zuzen ere, diziplina ezberdinetako jendeen artean adostasuna erdietsi behar izatea. Gero, Libertimenduak ahalbidetzen du, halaber, umore puntu batekin, urte osoan gertatu diren gauzak kontatzeko edo kritikatzeko edo geure buruari barre egiteko modu bat.

Koko beltza eta Koko zuria asmatu dituzue erriturako. Sinbologian, nola egin duzue pertsonaia ezberdinen pentsatzeko?
Oinarritu gara [Juan Antonio] Urbeltzek eta beste aditu batzuek esaten dituztenetan. Esate baterako, nola inauterietako pertsonaia asko diren gaitzak ekartzen dituzten animalia txiki horiek uxatzeko arao edo konjuruak: eltxoa, ottea. Txertatu ditugu. Koko zuriek izango dute azeri itxura bat. Urbeltzek esaten du azeria dela eltxoaren edo mandeuliaren metafora. Dantzariek ere badute aitzindari edo Bobo bat, zaldiko itxura duena. Koko zuriak dantzariz jantziak dira, dotore; baina, halere, badute holako aire ez fidatzekoa. Zaldikoak maskuri bat eramaten du, lotu nahian Iruñeko zaldikoekin. Koko beltzak, kolore ilunez, zikin, beltzez pintatuak. Baina saiatu gara ez zedin izan haustura erradikal bat.

Joko eremua, espazio hartzea dantzariek markatzen dute komunzki Baxenabarren eta Zuberoan. Nola pentsatu duzue?
Guretako inportantea zen borobila izatea plazaren erabilpena dantzetan. Koko zuriek hartuko dute plaza, horretarako espres baliatuko duten dantza baten bitartez. Ondoko dantzen atontzeko, ikusita Iruñea non den kokatua, erreferentzia gisa hartu dugu, batetik, bai Libertimendua, eta, bestetik, bai Nafarroa Garaian dagoen beste artedrama mota bat: Erriberako Paloteadoak. Baditu antzerkia, musika, bertsoa eta dantzak. Sortzen hasteko, egin genuen apustua Libertimendua aintzat hartuz dantza jauziak hartzea, baina ez bakarrik, baita mutil dantzak ere; eta guretako dagoen ekosistema zabalago bat: Baztango irri dantzak, Erriberako makil dantzak. Bi generoek badituzte gauza uztargarriak. Irri dantza batzuetan oinarrituz egin ditugu dantzak makila ttiki eta handiekin, eta, gero, saiatu gara egiten jauzi bat makilekin dantzatua. Dantzak dira Iruinkokorako sortuak.

Antton Luku gomitatu zenuten iaz libertimendu sortzeko prozesua aipatzeko. Koko beltzen antzerkiarentzat, Ander Perez, Irati Majuelo eta Jon Alonso idazleekin lan egin duzue.
Eguberri garaian, Antton Lukurekin bildu ginen berriz, baita Xan Airerekin ere, eta esplikatu ziguten Garaziko eta Bankako Libertimenduetan nola funtzionatu izan duten, eta nola, askotan, testua sortu den berez arizaleetatik, haien inprobisazioetatik. Ordurako idazleek bazituzten gauza batzuk idatziak, baina hortik hasi gara batez ere testua lantzen. Hortik landa, pilota partida batean bezala izan da: idazleek ideia bat proposatu, arizaleei pasatu, horiek pixka bat garatu… Uste dut idazleendako ere interesgarria izan dela lan egiteko molde hori.

Karrika ingurua elkarte eta tabernetan ibiliko da, santibate, kaskarot eta barrikaden gisan.
Iruditu zaigu interesgarria zela inauteriak bisita zitzala elkarte ezberdinak, momentutxo bat izateko inauteriak jasoko dituztenekin, elkar ezagutzeko, solastatzeko, kantatzeko, irri egiteko. Lau asaldu eginen ditugu. Batetik, irudikatzen baitugu inauteria hiriaren hartze gisa, toki horiek asaldatuko bagenitu bezala bi zentzuetan. Lau asaldu eginen ditugu Santibate edo Barrikaden izpirituarekin, eta, horiek bukatuta, plazara ailegatu, eta han emanen dugu antzerkia.

Iruñeko hiri historikoan, karrika eta plazetako espazio hartze horrek bere estetika baduke?
Egia esan, hori izan da gure buruhausterik handienetako bat. Hutsetik sortzen duzun inauteri bat da, oinarri batzuk izanez —Libertimendua, Paloteadoak—. Iruñeko inauteri batek izan behar du Urepeleko inauteriak daukan estetika bera ala ez? Esate baterako, dantzak sortzeko garaian, armairuan dauzkagun arropetatik —metaforikoki diot—, gure ezagutzekin aterako dugu jantzi bat. Baina, musikak Jon Zelestinori enkargatu dizkiogu, eta hura jazz mundutik dator. Ezagutzen ditu Sagasetaren liburuak, kontrolatzen du jauzien sistema, baina egin dituen musikak belarrira ez dira agian ohituta gauden musikak. Nola uztartuko ote ziren gure jantziak musika horrekin? Koko beltzen estetikak bat eginen ote zuen? Eta hori Iruñean? Egia da, kasik nahi gabe hautatu genuen plaza bat Jarauta kaletik sarrera daukana. Etxebizitzen arteko plaza bat. Badira eraikin zahar batzuen hondarrak, auzokoek baratze bat egin dute han, eta badira barazkiak. Badira grafitiak ere; etxeen atzealdeetan jendeek idortzen ezarri arropak. Iruinkokoa nola sortu dugun estetika ezberdinen arteko nahasketa bat balitz bezala, iruditzen zait prozesuaren isla izanen dela. Prozesua oso atsegina izan da guretako, eta espero dugu emaitza ere halakoa izatea.

Inauteriko euskaratik eta euskaraz landu erritu berri honek zer ekarri nahi lioke Iruñeri?
Ez dugu halako nahi handirik ere. Iruñean badira inauterietan beste gauzak. Joan den asteburuan Kauteroak izan dira. Gero, auzo bakoitzak badu bere inauteria. Guk hizkuntzari erreparatu diogu. Iruditzen zitzaigun Iruñean egiten diren beste inauteriek badutela antzerkitik eta hola, baina ez dute hitzik eta, beraz, ez hizkuntzarik. Antolakuntzan garen elkarteetatik, hiru dira euskara elkarteak, eta bestea dantza taldea da, baina eguneroko hizkuntza euskara duena. Agian, ez da Iruñea guztiarendako inauteri bat, —nahiz edozeinek ikusten ahal duen, bistan da— baina Iruñeko euskal komunitatearendako inauteria izan nahi du. Gero, ikusleek eman beharko dute epaia: interesgarria ikusten duten, dibertigarria, funtzioa duenetz. Horrek erakutsiko du errotzen denez.