Edukira salto egin | Salto egin nabigazioara

Tresna pertsonalak
Hemen zaude: Hasiera Albisteak Juan Antonio Urbeltz: "Axuri-beltza" ikuskizuna azken 40 urteotako gure kezka eta sortze-prozesuen erakusgarri izanen da

Dokumentuaren akzioak

Juan Antonio Urbeltz: "Axuri-beltza" ikuskizuna azken 40 urteotako gure kezka eta sortze-prozesuen erakusgarri izanen da

Juan Antonio Urbeltz: "Axuri-beltza" ikuskizuna azken 40 urteotako gure kezka eta sortze-prozesuen erakusgarri izanen da

Argazkiak: Argiaren fondoa, Lamia, Iñaki Zugasti.

Azken urtean hamaika aldiz galdetuko zizuten baina, zein izan zen Axuri-beltzaren sortze prozesua?

1965. urtearen bukaeran Marian emazteak eta biok bestelako proiektuak genituen bizitzan eta kasik dantza uztekotan ginen, ez genuen dantzarekin konpromiso handirik nahi. Baina Argia dantza taldeak deitu gintuen eta Goizaldi utzi eta Argian sartu ginen. Gauzak beste modu batean egin zitezkeela ikusi genuen. Europa guztia goitik behera zeharkatutakoak ginen, bagenuen esperientzia bat eta gauzak egiteko ideiak. Esaterako, Jerusalemgo Unibertsitate Hebrear-eko dantza taldea eta honek egiten zuen neo-folklorea ezagutzen genuen. Haiek ikustean gure herrian genuen pobretasunaz jabetu ginen eta berritu beharreko zenbait alderdi identifikatu genituen. Nik lehendik ikerketa antropologikoa egiteko sistema disziplina-anitza garatua nuen. Hurbilekotik hasi eta pixkanak aldenduz historia, soziologia, hizkuntzalaritza, erlijioen historia... aztertzea zen kontua. Dantza eta bere testuingurua egoki jorratzeko interesgarriak ziren horiek denak eta programa hori martxan jarri genuen Argian. Ez zen eredurik. Lehenbiziko Alejandro Aldekoarekin jarri ginen harremanean Berrizko dantzari-dantza ikasteko. Harrituta geratu zen ez baizitzaion behin ere inor joan irakasteko eskatuz. Jaurrieta 02Bi hilabetez, igandero joan ginen Donostiatik Berriz-eko San Lorenzo ermitara bertako dantzak Aldekoarekin ikastera. Ondotik Lesakan izan ginen, Maurizio Elizalde ekarri genuen Donostiara, Oñatiko dantzak ere ikasi genituen... Otsagabiako dantzak ikasten ari ginelarik Orialde ostatuan egon ginen bazkaltzen eta bertan salgai zituzten Estornes anaiek Nafarroako Piriniotako ibarrei buruz argitaratutako koaderno pare bat. Horietako batean Jaurrieta herriko nesken dantza baten erreferentzia agertzen zen. Harrituta, hurrengo egunean Estornes anaiengana jo nuen. Gure interesarekin harritu ziren haiek ere. Dantza horren kantua Azkueren kantutegian agertzen zela esan ziguten eta bertan topatu genuen. Azkueren azalpenetan, mutil-dantza edo iautzi kutsuko doinua zela azaltzen zuen. Hortik abiatu ginen.

 

Zer suposatu zuen Axuri-beltzak garai hartako dantza munduan?

Jaurrieta 04Garai hartako zurruntasun eta beldurrekin hausteko balio izan zuen. Inork ez zuen tradizioaren gainean lan egiten. Baletak esistitzen ziren baina zarzuela kutsukoak. Dekoratua kendu eta ez ziren deus. 68. urtean buru belarri sartu ginen Axuri-beltza aurkezteko programa atontzen. Nesken jantziak bilatu genituen Zaraitzu ibarrean. Dantza Baztango mutil-dantzateko hiru-puntukoarekin eta Zuberoako aintzina-pikako urratsekin atondu genuen. Sarrera gisa Lekarozko zikiro-beltza izeneko doinua hartu genuen. Konturatu ginen sorkuntza horrek bertute handiak zituela. Hasteko, nesken dantza zen. Oso sinplea. Dantza abestua zen eta soinua eta txirula nahastu genituen artzain kutsua emateko. Nafarroako dantzak aurkezteko programan estreinatu genuen 1969an. Zaraitzuko jantziekin edertuta, dantza estreinatu eta neska guztiak hura dantzatzeko irrika azaldu zuten. Zenbait urtez dantza irakatsi eta irakatsi aritu ginen San Telmoko museoan.

 

Bilketa lana sakona egitetik sorkuntzarako jauzia nolakoa izan zen?

Ez genuen bertigo handiegirik izan. Prozesu naturala izan zen. Axuri-beltzaren ondotik beste sorkuntza asko heldu dira. 1980ko hamarkadan, 85. urtean hain zuzen, Szeged-en (Hungaria) izan ginen, Ferenc Novak-ek zuzentzen zuen jaialdi batean. Novak Budapesteko "Honved" baletaren koreografoa zen. Ez zen nolanahiko jaialdia eta maila handiko artistek parte hartu zuten. Marta Sebestyen esaterako han zen. 25 urte baino ez zituen orduan. Han ezagututakoarekin itzuli eta dantza tradizionalean oinarritutako ikuskizunak muntatzeko aroari ekin genion. Horren ondorioz, uste dut herri honetako gazteriari material anitz eta interesgarriak utzi dizkiogula sortzen disfrutatu dezan. Lehenago ere sorkuntza bazen, baina oso zurruna, esan bezala, birmoldaketarako aukerarik eskaintzen ez zuena. Argia ensaioa 2009 UrbeltzBilketa etnografikoaren garaia gaindituta bildutako dantza eta doinu guztiak gure lan material bilakatu ditugu. Haien berezko testu-ingurutik kanpo erabili daitezke arazorik gabe, zentzuz beti ere. Gure fondo kulturala nortasunik galdu gabe birsortzeko aukera ematen digu lan egiteko modu horrek. Gure aurrekoek kultura oso interesgarria baina oso mugatua zuten. Gaur egungo euskaldun hiritarrak gure kulturaz jabetu behar gara. Tradizio horiek guztiak haien berezko tokian mantendu behar dira, zer esanik ez. Baina berriak sortu daitezke horietan oinarrituz.

 

Aipatu duzun Hungariako esperientzia horren ondorengo lehen ikuskizuna izan zen "Irradaka". Izen hori duen dantzarekin zabalduko duzu ostiraleko Victoria Eugeniako emanaldi berezia.

Marian emaztea eta biok 70. urtean izan ginen Urdiainen (Nafarroa) bertako dantzak ikertzen. Adineko emakumeekin egon ginen batez ere eta hainbat kanta eta mugimendu sinple jaso genituen. Artxiboetako agirietan eta Jose Mari Satrustegi Urdiaingo apaizaren idatzietan ere topatu nuen aspaldian, Sakanan, eskutik helduta dantzatzen ziren nesken dantza biribilen erreferentzia. 

Irradaka Argia axuri-beltza

Kantabriatik hasi eta Finlandiararte topa daitezke gisa honetako branleak. Nesken nerabezaroko dantzak ziren, oraindik ere mutilekin dantzatu ezin zezaketen nesken dantzak. Hori berreskuratu beharra zegoela pentsatu genuen. 1987. urtean Irradaka izeneko programa estreinatu genuen eta bertan, izen bereko dantza. Marianek hautatu zituen letra eta doinuak eta horietan oinarrituta nik sortu nituen koreografiak. Estreinaldia zirraragarria izan zen jendea zeharo hunkitu baitzen.

 

Pas de Basque ikuskizuneko Almute-dantza ere dantzatuko dute zuen dantzariek.

Almute-dantza - axuri-beltzaAlmute-dantza sortzeko Berriz-eko doinu batean oinarritu ginen. Alejandro Aldekoak doinu hori Ermuan ikasi zuen. Handik urte askotara Berrizko soziedadean Aitite Gorrotxategirekin hizketan, berak aipatu zuen: "Doinu horrekin egiten genuen binango-zaharra". Alejandro harrituta geratu zen, inoiz ez baitzuen dantza horren aipamenik entzun. Bizkaiko zerbait egin nahi genuen eta hartara, doinu horretan oinarrituz sortu genuen Almute-dantza. Dantzakera ezberdin bat erakutsi nahi genuen, dantza solteko urrats ederrak, dantzari-dantza eta erregeletako urratsekin nahastuz.

 

Hiru estreinaldi ere badira emanaldi honetan. Lehena Zalduniote.

Gipuzkoako zenbait herritan Inauterietako igandeari Zalduniote deitzen diote. Caro Barojak dio, eta ni ados naiz berarekin, inauterietan ateratzen ziren zaldikoen konpartsei erreferentzia egiten diola izenak. Lehendik bildutako zaldikoei buruzko materialarekin Zalduniote Argia axuri-beltzasortu dugu dantza hau. Turkiar erako zaldien kontra-dantza izanen da. Inauterietan mozorrotzen garelarik "bestea" ari gara irudikatzen. Geure burua berretsi egiten dugu, benetan ez garena irudikatuz. "Beste" hori arraroa da, urrunekoa, iluna, beltza... Turkiarrak edo mairuak horren isla dira. 40 urte atzera ere egin dugu, Imotz-eko esku-dantzaren doinua erabili baitugu dantza honetarako. Imotz-eko esku-dantza Axuri-beltza estreinatu genuen emanaldi berean aurkeztua izan zen.

Zortziko ikuskizunetik Inauteria deitutako lana aurkeztuko duzue ondoren.

Bai. Inauteri bikoitza da. Nafarroa Behereko zein Lapurdiko inauterietako dantzak agertzen ditugu bertan. Antzekotasun handia dute biek ala biek, osagai kulturalak ia berdinak baitira bi lurralde horietan. Beraz bi tradizio horiekin bakarra karrikaratu nahi izan genuen pasarte interesgarrien eta aldi berean ezagunenekin. 1988an estreinatu genuen. Iauzi lapurtar bat bazen, Nafarroa Behereko soka-dantza Argia musikariakondoren, bere jantzi koloretsu eta Turkiar kutsuko kaska handi horiekin. Lapurdiko makil-dantza ere dantzatzen genuen eta 3 xito-ren doinuaren gainean hiru antzezpen egiten genituen: makil-dantza bera, atzekaldean inaute-rietako mozorro ezberdinek jautzi baten modura dantzatzen zuten eta neskek arin-arina dantzatzen zuten eszenatokiaren alde banatan. Bukatzeko, Marianek doinu bat prestatu zuen, bostgarren polka deitu izan duena baten-batek, eta horren gainean kontra-dantza jendetsua atondu genuen, koreografia osoari bukaera aparta emanez.

 

Inauteriarekin emanen diozue bukaera ikuskizunaren lehen zatiari. Bigarrenari, beste estreinaldi batekin ekinen diozue: Oteizaren Apostoluen soka-dantza.

Apostoluen soka-dantza axuri-beltza argia 2009Iaz Jorge Oteizaren jaiotzaren urteurrena ospatu zuen Donostiako Musika Hamabostaldiak eta horren baitan antolatzaileek Arantzazun zerbait egiteko eskatu zidaten. Soka-dantza bat antolatu genuen eta Oñatiko dantzariek ere dantzatu zuten, baina ikuskizun honetarako garatu egin dugu hasiera hartako ideia. San Juanen ebanjelio gnostikoan aipatzen da azken afariaren ostean, apostoluek Jesus-en inguruan egin zutela dantzan. Hortik abiatuta sortu dugu koreografia hau, non Jesus-en eta apostoluen arteko harremana azaltzen den, ilunpetako ofizioa ere irudikatu dugun... Maria Magdalena eta Veronica ere azaltzen dira. Uste dut hunkigarria izanen dela ikusleendako.

 

Pericón, Fandangoa (hirugarren estreinaldia) eta Habanera eginen duzue gero. Hemengo eta amerikako doinuak nahastuta.

Maider gure alabak San Martin Unx-eko gure etxean konposatutako fandangoa jo zigun behin arparekin. Oso doinu ederra iruditu zitzaidan eta kutsu kreola antzeman nion. XVIII. mendean Limako euskaldunek dantzatu zezaketen fandangoa iruditu zitzaidan. Horregatik elkartu genituen Pericón, Fandango hori eta Habanera. Hego Amerikara hurbiltzeak badu bere zentzua, izan ere euskaldunak present izan garen inguru kulturaletara hurbiltzea baita. Gure aurreko euskaldunek dantzatu izan dituzten erritmoak dira horiek zalantzarik gabe. Gure kultura artzain kultura da eta dantza hauek hiritarrak dira, baina interesgarriak aldi berean. Ez dugu gure eredu kulturala aldatu nahi baina bai zertzelada batzuk margotu.

 

Khondarian ikuskizuneko Zazpi ahuntzen ipuinarekin Otsagabira eginen duzue jauzi.

Bai, Otsagabian bildutako ipuina da zazpi ahuntzena. Hartz handia osatzen duten izarren sorrera Kondharian otsagi argiaazaltzen du ipuinak. Koldo Ameztoik kontatuko du ipuina eta dantzariek ipuina urratsen bitartez irudikatu. Zazpi ahuntzak eta otsoa azalduko dira. Arin-arin baten doinuarekin Lapurdiko makil-dantza eta Otsagabiko modorro nahastu genituen. Musikaren alorrean, soinuari eta biolinari gaitak gehitu genizkion. Emaitza ederra izan zen. Khondarian oso ikuskizun interesgarria izan zen. Zazpi ipuinez osatuta zegoen eta ipuin bakoitzaren ondotik bertan kontatzen zena irudikatzen genuen dantzaren bitartez. Ipuin horiek mito gisa hartu genituen eta dantzak mito horren produktu gisa, erritu gisa, alegia.

 

Otsagabia Jaurrietatik 10 kilometro eskasera dago. 

Hori nahita egin genuen eta hartara Zaraitzu ibarreko bi dantzekin itxiko dugu emanaldia. Jaurrietako Axuri-beltzaren urteurrena ospatzeko jaialdian ezinbestekoa zen dantza horrek berak ikuskizuna ixtea. Edozein kasutan, esanen nuke, emanaldi hau ez dagoela ikusleari berez zuzendua, guretako egin dugu, gure ibilbidea ospatzeko. Horrek ez du kentzen, zentzuz eta modu zintzoan atondu dugunez gero, ikusleak ere disfrutatu dezan. Argia ensaioa 2009 Urbeltz 2Normalki, ikuskizun bat pentsatzen dudanean hasiera eta bukaera imajinatzen ditut lehenbizi. Irradaka eta Axuri-beltza, nesken bi dantza jarri genituen hasi eta bukatzeko. Eta tartean gure ibilbideko beste hainbat dantza. Konturatu naiz, emanaldi osoan Otsagabiko "modorro" izan ezik, gainontzeko dantza guztiak mundu tradizionalean oinarritutakoak bai, baina gure sorkuntzak direla eta hori oso interesgarria da, 40 urtetako lan oso bati zentzua ematen baitio horrek. Axuri-beltza, gure lehen urratsa, esan dezagun, bukaeran doa eta gainontzeko dantzek haien tokia bilatu dute ikuskizunaren baitan. Ostiraleko ikuskizuna azken 40 urte hauetako gure kezka eta sortze-prozesuen erakusgarri izanen da.

Dokumentuaren akzioak

Erantzun

Erantzuna emateko identifikatu egin behar zara, gure webgunean erabiltzaile bat sortuz.