30. Eskiulako emazteak

1992an emazteek soilik egindako Maskaradak direla, interesgarria da Kepa Fernandez de Larrinoak “Mujer, ritual y fiesta” (Pamiela argitaletxea) liburuan aztertutako kontuak. Orduan, Eskiulako 17 eta 40 urte bitarteko emazteek erabaki baitzuten Maskarada egitea.

Azter ditzagun orduan emazteez soilik osatutako Maskarada bat egingo zela zabaltzean gertatu ziren jarrerak. Fernandez de Larrinoak aztertu zituen lehendabiziko jarrerak harridurazko eta txundidurazkoak izan ziren. Jende askok irribarrez erantzuten zuen erabat sinetsi gaberik, txantxa bat zelakoan.

Txantxa ez zela jakin izan zenean, harridurak urruntzeari bidea ireki zion, sinetsi gabe, batzuk zera esaten zuten, ez zutela ikusten emakumez soilik antzeztutako Maskarada bat.

Fernandez de Larrinoak gaia ikertu zuen eta argudioen artean Maskarada itsusia izango zela zioten lagunak elkarrizketatu zituen (Zuberoako gizartea tradizionala da eta oro har emaztea apal eta neurritsua behar dela uste da). Maskaradetan diren beltzeriarentzako rolak emazteentzako egokiak ez zirela ere adierazten zuten (informatzaile batek zera zioen “[…] ezin zuela ikusi neskak lurrean bata bestearen gainean, peredikuetan esaten diren hitz gordin eta itsusiak neska batengandik entzun […]”).

Hala, Fernandez de Larrinoak dio Maskaradetan paradoxa bikoitza gertatzen dela: alderantzikatze edo/eta biziagotze erritu-prozesuek (esaterako beltzeriak duen muturreko jarrera) egunerokotasuneko jardunetik sortzen diren errituekiko sortutako paradoxa da bat; bigarrena sexu/generoarekin lotutakoa dugu, emazteen parte-hartzearekin alegia. Beltzerian diren errituak onartzen dira gizonek antzeztuak badira, emakumeei soilik pertsonaia femenino edo estetiko eta artistikoetan parte hartzea onartzen zaielarik (aintzindariak, anderea, laborarisa).

Itzul gaitezen Eskiulako Maskaradetara. Antzezlanak gertatu ahala iritzi berriak azaldu ziren “emaztek gizonek bezain untsa edo hobeki” egiten zutenik. Pertsonaien izenak ere femeninoak izan ziren (buhamesak eta kauteresak barne): Pitxuna, Fripuna, Buhameen erregiña … buhamesek ere emazte izenak zituztelarik: Añiña, Mañiña, Axatiña, Khokots, …

Hots, Eskiulako Maskaradekin ere zuberotarrek gozatu zuten.

Amaitzeko, heben eskiularsek 1992an kantatutako agur koplak:

Iturria:

• “Mujer, ritual y fiesta” (Pamiela argitaletxea) – Kepa Fernadez de Larrinoa – Taldeko argazkiak liburu beretik hartua.