Zabala maisuari omenaldia

Koldo Zabala dantzaria, dantza maisua eta koreografoa zena omenduko dute gaur, 20:30ean, Biarritzeko Gare du Midi antzokian, Zabaltzen ikuskizuna dela medio. Herri Soinu elkarteak antolatu Herri Uzta jaialdiaren karietara emanen dute Koldo Zabalak zuzendu Biarritzeko Oldarra dantza taldeko dantzari ohi eta gomita batzuen artean, baita Oldarrari lotu Pinpirinak dantza eskolakoekin ere.

2014an pausatu zen Koldo Zabala, bizia bururaino dantzari emanik. Dantza akademikoan egin zuen formakuntza, eta euskal dantzari uztartu dio bere sorkuntza guzietan. Bizkaiko Getxotik ihes egin behar izan zuen haurrean, amarekin, frankismotik. Biarritzen finkatu zen familia, beste euskal iheslari andana bezala. Giro horretan garatu da, funtsean, Oldarra taldea.

Koldoren seme Gaizka Zabala eta Irati Arrozpide Oldarrako dantzari ohiek omenaldi ikuskizunean parte hartuko dute. Arrozpidek Koldo Zabala aita baten rolan oroitzen du, haurrean dantzan hasi zirelarik harekin. “Ttipitan aita bat bezala hartu gintuen besoetan; eraman gintuen kontserbatoriora”.

Euskal girotik heldu ziren Irati eta Larraitz Arrozpide ahizpak, eta frantsesez ez zekiten hitz askorik; gutiago kontserbatorioko frantsesezko zuka moldearekin. “Entseatzen zen gu ez besteak baino apalago izatea gizarte horretan. Zubi lana egiten zuen, eta babesten gintuen”. Euskal iheslari haur franko zen Pinpirinak eta Oldarra taldeetan. Arrozpidek dio, anitzek ez baitzuten aitarik ikusten, heziketa egile izan zaiela Zabala: “Egun batez erran zidan: ‘Ez nizuke erran behar eta ez erran nire semeei, baina gizon guztiak ustelak dira’. Gizonekiko heziketa bat egin nahi izan zigun. Guk etxean ez genuen, eta aita pila bat falta ziren belaunaldi bat ginelako”. Ondorioz, betidanik familia bat bezala bizi izan du Oldarra. Handitzearekin, dantza maisu zorrotza ezagutu zuen gero Arrozpidek: “Diziplina handia galdetzen zuen Koldok. Biziki gogorra zen bere buruarekin; beraz, asko eskatzen zigun”.

Gaizka Zabalak, aita ez ezik, dantza maisu izan du. “Gogoan ditut Angeluko Oihana ikastolan betetzen genituen bi zalditako eta 4L autoak, Pinpirinak taldeko astearte arratsetako dantza errepikara joateko”. 10-11 urte zituztela, kontserbatoriora joateko aukera izan zuten. “Pinpirinak taldeko dantzari orok, nahi bazuen, bazuen kontserbatoriora joateko moldea”, adierazi du Zabalak. “Diru bat kostatzen zen, baina molde bat kausitzen genuen”. Dantzaren aldetik, beste mundu bat ezagutu zutela dio: “Beste dimentsio bat eman zigun. Egin ditudan lehenbiziko barra saioak han ziren. Puntualtasuna, diziplina”.

Dantza maisuaren zorroztasun eta zuzentasuna baieztatu ditu: “Bere semea izanagatik, mailarik ez banuen, gibelean egoten nintzen. Ez zen faborerik, denak berdin hartzen gintuen”. Zabala semeak dio Koldo aitak ideia bat argi zuela dantza eskolarekin: herri eskola bat zela. “Hainbesteraino, non klasikoko dantzari batzuk ere etorri baitziren gurera, euskal dantzatik egiten genuenak interesa pizten baitzien”. Dantzari batek galdegiten bazion dantza lantzeko eskoletarik kanpo, beti onartzen zuela dio Gaizka Zabalak: “Sekula ez zien sos bat galdegin. Erraten zien: ‘Nahi duzu? Jarraikia zaren ber, zatoz!'”.

Dantzaren ondoan, mendizalea zen Koldo Zabala. Haren seme Gaizkak dio mendi ateraldiak proposatzen zizkiela dantzari gazteei eta haien haztatzeko moldea zitzaiola: “Beste harreman bat zen. Ezagutzen ez genuen beste Koldo bat ikusten genuen: irri egiten genuen, eta edozein gaiz mintza gintezkeen; politikaz, gehienetan”. Gazteek ziotenaz jakin-mina bazuen; “hark bere bizipenekin bazuen bere ikusmoldea, baina gurea jakin nahi zuen”.

Arrozpidek bizitasunez bete solas horiek gogoan ditu. Oroimenean du pertsona osoa zela: “Sentibera zen biziki; elkarrizketetan, maiz, begiak bustitzen zitzaizkion”. Aldi berean, errepika saioetan kexa bultak ukan zitzakeen. “Bi aldeak erakusten zituen, ez zituen gordetzen”.

Zabalaren sorkuntzak

Lekeitio, Xubero, Gernika, Nafarroa. Ballet andana bat utzi du Koldo Zabalak. Euskal Herriak bizi izan dituenei buruz zerbaiten errateko muntatuak.

Horietarik zenbait eman ditu dantzan Arrozpidek. Zabalak errepiketan erakusten zuen kartsutasuna azpimarratu du. “Sinesgarritasun handikoa zen. Bizi zituen bere sorkuntzak; Gernika [bonbardaketa] kontatzen zigularik, xehetasunak ematen zituen, bizi izan zuelako”. Hondarrean, dantzan gustukoa duen muin hori du atxikitzen. “Horregatik, harekin dut dantza maitatu. Harekin bakarrik. Ez dut inoiz ikusi ene burua beste nonbait aritzen. Koldoren dantza nuen maite”.

Oldarra taldea, Koldo Zabalaren ‘Gernika’ ematen, 2000. hamarkadan

“Giroan ematen gintuen”, segitu du Gaizka Zabalak. Nafarroa balletaren sortzea gogoan du, 1980ko hamarkada hastapenean. “Errepiketan, egoeretan jartzen gintuen. Nafarroako historia kontatzen zigun, bere gisara”. Baina, errepikatik kanpo, Gaizka semeak etxean ere bizi zuen sorkuntzaren hatsa: “Larunbat arratsean besta eginik, igande goizean, zortzietan, Nafarroa bizi genuen. Beñat Axiariren musika entzuten zen etxe osoan”. Hain zuzen, Axiarik egin musikekin muntatu zuen Zabalak. Musika horiek entzutearekin dantza idazten zuen: “Ulertzen ez nuen idazkera bat zen. Bazuen metodo bat”. Orenak eta orenak ziren. “Eta errepikara heltzekoan ikusten nuen zer atxiki zuen musiketarik eta zer ez. Fase horien lekuko izan naiz. Xantza handia izan da. Biziki maite nituen”, aitortu du Gaizka Zabalak.

Musikarekin bezala, balleteko jantziak egin zizkien Claude Iruretagoienarekin trukatu solasak aipatu ditu, bestalde. “Solas horietarik, nolako jantziak atera diren ikustea, magikoa da”. Argi jokoekin gauza bera zen. Elektronikan ezagutzak bazituen Koldo Zabalak, Phillips enpresan ariturik, Parisen zelarik, ogibide gisa. “Ez zen kasik dantza maisurik hark zuen ezagutza zuena argi mailan”. Gaizka bera, ofizioz, soinu eta argi teknikaria da. “Hark dizkit argiak erakutsi. Egun ohartzen naiz bazekiela mintzatzen egiten zekiten teknikariekin”.

Anekdota polita badu Zabalak teknikari lotua dena, hain zuzen, eta aita Koldoren bizia aldatu zuena. Ingeniari egin behar zuen. Oloroe-Donamarian (Okzitania) finkatua zen iheseko Eusko Jaurlaritzak diru laguntzak ematen zizkien ingeniari egin nahi zuten euskal gazteei. Koldo Zabalak hitzordua bazuen Jaurlaritzako ordezkariekin ingeniaritza ikasketen diruztatzeko: “Biarritz-Oloroe trena hartu zuen aitak. Baina, hara!, lokartu zen. Azken geltokian iratzarri zen: Larunsen [Okzitania]”. Han zuen deliberatu dantzari bilakatuko zela.

Omentzeko emanaldia

Herri Soinu elkarteak dantzari ohi anitzi dei egin zien pandemia baino lehen, Koldo Zabalari omenaldia egiteko ideiarekin. Anitz, hurbildu ziren. Belaunaldi orotarik. “Amatxi batzuk hor dira. Zaharrenak 70 urte ingurukoak dira; gazteenak Pinpirinak taldean dira eta ez dira 10 urtera helduak”, zehaztu du Gaizka Zabalak.

Koldo Zabalak asmatu dantza zatiak emanen dituzte, besteak beste. Baina bakoitzaren ahalen arabera aritu dira lantzen. “Adin batean, omenaldia egiteko gogoa dugu, baina ez irrigarri gelditzeko”, erran du Zabalak. “Zinez, omenezko emanaldia da eta ez zeinek hobekien dantzatuko duen. Aitarekin bakoitzak partekatu zuena itzuli nahi du”. Ordainezko omen hori azpimarratu du Arrozpidek ere: “Zailak izan dira azken asteak fisikoki; zaurituak badira. Momentu bat hartu beharko dugu emanaldia aitzin oroitzeko zergatik egiten dugun, zergatik hor garen orain: gozatzeko hor gara, eta, Koldori eman diguna itzultzeko”.

Koldo eta Maite Zabala, Biarritzeko Pinpirinak eta Oldarra dantza taldeen eramaileak, 2004ean

SOSLAIA

Sorturtearekin hasten da Koldo Zabalaren lehen dantza: ofizialki, 1935ean sortu zen; egiazki, 1932an sortu zen, Getxon (Bizkaia). Frankismotik ihesi joan ziren amarekin, 1939an, itsasontziz. Amak hiru urtez gaztetu zuen semettoa utz zezaten harekin itsasontzira igotzen. 1937an, Gernika sarraskitu zuten urte hartan, 5 urte zituen, beraz.

1942an, Biarritzera etorri ziren Zabalatarrak. Urte berean, Bizkaira itzuli zen, Biarritzerat berriz jiteko, 1946an.

1947an hasi zen Koldo Zabala Oldarra taldean dantzari. 1953an, halabeharrez ote, dantzari klasiko bilakatzea erabaki zuen, eta Parisera joan. Han, Alexandre Volinine eta Yves Brieux-Ustaritz dantza maisuen ikasle izan zen.

1955ean itzuli zen Euskal Herrira. Oldarra balletetako zuzendari artistikoa bilakatu zen.

1979an, klasikoan oinarritu eta euskal dantza nahasten dituen Gernika balleta sortu zuen. 2000ko hamarkadan berriz muntatu zuen, dantza garaikidetik moldaturik, Antton Valverderen musikarekin.

1982an, Nafarroa ballet berria asmatu zuen. Urte berean, dantza klasiko irakasle izateko konkurtsoa gainditu, eta Baionako kontserbatorioko irakasle hasi zen. 2005era arte segitu zuen bertan. Geroztik, Koldo Zabala katedra sortu du Baionako kontserbatorioak.

1986tik bukaera arte, boluntario gisa dantza irakasle lanetan aritu zen Oldarra taldean, eta hari lotu Pinpirinak dantza eskolan. Maite emaztearekin, funtsean, bizia eman zien Pinpirinak eta Oldarra dantza eskolei.

2011n, Mizel Theretek muntatu Oroitzen naiz dantza emanaldian aritu zen, Jean Nesprias eta Filipe Oihanbururekin.

2014an zendu zen Zabala.